ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

بازنمایی پیوند خودآگاهی و شادی در غزلیات شمس

صفحه (99 - 113)
فریده داوودی مقدم (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1401

چکیده

زمینه و هدف: شادی از جمله هیجانات و عواطفی است که امروزه در روانشناسی مثبت گرا، مورد توجه بسیار است و از دیرباز نیز حکیمان و عارفان در شناخت و چگونگی ارائه و به کارگیری آن در سخنان و آثار خویش سعی وافری کرده اند. به همین دلیل واکاوی و ارائۀ درست این دیدگاهها از طریق بررسی متون و معرفی گزاره های دقیق آنها به مخاطبان، میتواند مسیرهایی را برای مثبت‌اندیشی و شاد زیستن روشن کند و از طریق تأمل، تمرکز، تلقین و تفکر در مورد آموزه های به دست‌آمده از متون ادبی و عرفانی، راه شناخت را ابتدا در ذهن هموار کند و در نهایت با تکرار باورهای این تعالیم، بتواند به راهکاری شایسته برای رسیدن به شادی بینجامد. این پژوهش با همین هدف به واکاوی منظر شادی و پیوند آن با خودآگاهی در اندیشۀ مولانا در غزلیات وی میپردازد.

روش مطالعه: شیوۀ پژوهش تحلیل محتوای کیفی مضمونی و جامعۀ آماری تمامی غزلیات مولانا موسوم به غزلیات شمس است.

یافته ها: غزلیات مولوی در محورهای گوناگونی پیوند میان شادی و خودآگاهی را نشان میدهد. از جمله شناخت طرح ازلی انسان که ناظر به دریافت نقاط قوت و تواناییهای اوست؛ دریافت نسبت انسان با خدا و این جهان؛ تجربۀ عشق (مولوی عشق به خدا و دیگر انسانها را سبب شادی میداند)؛ دوری از خصومت و دشمنی و در مرحلۀ عالی فهم لطیفۀ عشق، انسان را شادکام میکند؛ فهم و درک و ارتباط با طبیعت که گاهی منجر به نوعی این‌همانی از مقولۀ رویش و شادابی با موضوع خودآگاهی میشود (مولوی ریشۀ بسیاری از شادیها را در درون خود انسان میداند). خودی که باید از مراحل سطحی شناخت عبور کند و به خودآگاهی و باورمندی برسد.

نتیجه گیری: مولوی از جمله عارفانی است که توانسته است با بازنمایی پیدا و پنهان تصاویر شناختی شادی از طریق غزلیات خویش، مخاطبانش را به شاد زیستن و رهایی از تعلقات اندوهبار هستی دعوت کند. این امر با ترسیم مسیرهایی از خودآگاهی و شناخت انسان در جهان در بافتی ماهرانه و سرشار از رموز زیبایی‌شناسانه و ابعاد متعالی موسیقایی کلام در غزلیات او پدیدار شده است.

کلمات کلیدی
شادی , خودآگاهی , غزلیات شمس , مولوی , مهارتهای زندگی.

• آرگایل، مایکل (1382) روانشناسی شادی، ترجمۀ مسعود گوهری انارکی و دیگران، زیر نظر مهرداد کلانتری، اصفهان: جهاد دانشگاهی.
• ارنسون، الیوت (1381)، روانشناسی اجتماعی، ترجمۀ حسین شکرکن، تهران: رشد.
• افلاکی، شمس‌الدین (1375)، مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، تهران: دنیای کتاب.
• انصاری، خواجه عبدالله (1362)، طبقات الصوفیه، تصحیح محمد سرور ملایی، تهران: توس.
• بهاء‌ولد، بهاء‌الدین محمد ولد (1352)، معارف، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: طهوری.
• پلاچیک، روبرت (1365)، هیجانها، حقایق، نظریه ها و یک مدل جدید، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
• جعفری، اصغر و همکاران (1395)، «تأثیر آموزش مهارتهای خودآگاهی و مدیریت هیجانها در افزایش تاب‌آوری و شادکامی زنان سرپرست خانوار»، پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، (8) 2، صص 41-76.
• حافظ، شمس‌الدین محمد (1394)، دیوان حافظ، تصحیح غنی و قزوینی، تهران: پیام آزادی.
• سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم (1388)، دیوان سنایی غزنوی، تهران: سنایی.
• شمس تبریزی، شمس‌الدین محمد (1349)، مقالات شمس تبریزی، به تصحیح و تحشیه و مقدمۀ احمد خوشنویس، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی.
• غلامی، مجاهد (1397)، «نظریۀ شادی مولانا در فیه مافیه»، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا) (1) 12، صص 89-108.
• فهیمی، رضا (۱۳۹۰)، «آشنایی با مهارتهای خودآگاهی»، فصلنامۀ علمی ـ تخصصی کودک، نوجوان و رسانه، صص ۱۲۲-۱۰۳.
• قشیری، ابوالقاسم (1374)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حسن‌بن احمدعثمانی، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
• مولوی، جلال‌الدین محمد (1381)، کلیات شمس تبریزی، مطابق نسخۀ تصحیح‌شدۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: صدای معاصر.
• مولوی، جلال‌الدین محمد (1388)، مثنوی معنوی، مطابق نسخۀ تصحیح رینولد نیکلسون، چاپ هجدهم، تهران: ارمغان.
• مولوی، جلال‌الدین محمد (1389)، فیه مافیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.