ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

بلاغت استفهام و معانی غیرمستقیم جملات پرسشی در تصویرسازیهای خسرو و شیرین نظامی

صفحه (171 - 190)
شیرین فرامرزپور ، پوران یوسفی‌پور کرمانی (نویسنده مسئول)، حمید طبسی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: کارکرد مجازی جمله ها و معانی ثانوی آنها یکی از مباحث مطرح در علم معانی است که در قالب پرسش بیان میگردد و با توجه به این نکته که جملات استفهامی، جملات انشایی محسوب میشوند، هدف و غرض از استفهام، کسب اطلاع و خبر میباشد. در بیشتر کتب بلاغی، سی‌ودو مورد غرض ثانوی برای جمله های استفهامی در نظر گرفته اند. هدف پژوهش آن است که مشخص گردد نظامی گنجه ای از طریق کاربرد پرسشهای بلاغی، بیشتر قصد بیان چه مفاهیمی داشته است؟

روش مطالعه: در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانه ای انجام گرفته، اغراض ثانوی جملات استفهامی در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی، بررسی و تحلیل شده است.

یافته ها: در منظومۀ خسرو و شیرین 446 مورد استفهام بلاغی به کار رفته است. کاربرد این حجم از پرسشهای بلاغی، بیانگر غنای مضامین و مفاهیم و ارزش بلاغی خسرو و شیرین است.

نتیجه گیری: بیشترین سؤالات استفهامی خسرو و شیرین، متضمّن معنای ضمنی عجز و بیان ناامیدی است و نظامی در شعر خود از تمام شگردها و قابلیتهای زبانی در ساختار علم معانی بخوبی استفاده کرده و سخن را بگونه ای به این فن آراسته است که استفادۀ بهینه از علم معانی، باعث ماندگاری و تأثیرگذاری کلام و دل‌انگیزی منظومۀ خسرو و شیرین شده است.

کلمات کلیدی
علم معانی , استفهام , اغراض ثانویه , خسرو و شیرین , تصویرسازی.

• آقاحسینی، حسین و براتی، محمود. (1390). «اهمیّت پرسش در متون عرفانی». مجلۀ کاوشنامه. شمارۀ 22، صص 131-160.
• رجایی، محمدخلیل. (1392). معالم البلاغه. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
• رضانژاد (نوشین). عبدالحسین. (1367). اصول علم بلاغت در زبان فارسی. قم: الزهرا.
• زنجانی، برات. (1377). صور خیال در خمسۀ نظامی. تهران: امیرکبیر.
• صفا، ذبیح الله. (1363). تاریخ ادبیات ایران. ج3. تهران: اساطیر.
• کزازی، میرجلال الدین. (1385). معانی و بیان. تهران: کتاب ماد.
• مرتضایی، خدیجه و همکاران (1398). «بررسی و تحلیل دو کهن‌الگوی آنیما و آنیموس در داستانهای خسرو و شیرین و لیلی و مجنون». فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). شمارۀ 52، صص 436-466.
• میرانیان، علی. (1399). «بررسی معانی ثانوی جملات استفهامی دفتر سوم و چهارم مثنوی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره).
• میرهاشمی، سیدمرتضی و همکاران. (1398). «بررسی نقش شیوه های بلاغی اقناع در ایجاد تعلیق در خسرو و شیرین نظامی». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 89، صص 279 – 303.
• نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1378). خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. بـه کوشـش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
• هاشمی، احمد. (1388). جواهر البلاغه. ترجمۀ حسن عرفان. قم: بلاغت.
• همایی، جلال‌الدین. (1374). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.