ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

گریزانی از ادبیات اعتراضی - انتقادی و سیاست‌ورزی در سبک هندی

صفحه (19 - 35)
علی آسمند جونقانی (نویسنده مسئول)، فاطمه زهرا اسحاقی ، محمدرضا معصومی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: شعر سبک هندینمونه ای از سرایش شعر در ادبیات فارسی است که از قرن نهم تا قرن سیزدهم هجری امتداد داشته است. این سبک به دلایلی که در این جستار به آن خواهیم پرداخت، غیرسیاسیترین دورۀ شعر در ادبیات ایران محسوب میشود. در این پژوهش تلاش شده است به علل گریزانی از ادبیات انتقادی و سیاسی در سبک هندی دست یابیم.

روش مطالعه: این مقاله مطالعه ای نظری است با ابزار تحقیق کتابخانه‎ای و روش توصیفی-تحلیلی، که محتوای انتقادی و اعتراضی شعر سبک هندی را مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار داده است.

یافته ها: از مهمترین عواملی که در این دوره به گریزانی از اعتراض منجر شده است، یکدست شدن نهاد قدرت و سیاست، اقتدار حکومت صفوی، مذهب و سختگیریهای مربوط به آن، ترس از حکومتیان، سفر به هند، راهیابی و نفوذ زبان فارسی در هندوستان، نوع قالب ادبی و تغییر آن از قصیده به غزل، زمینه های تفکر متصوفه و انزواطلبی، سرایش شعر از سوی برخی غیرایرانیان و دهها عامل بزرگ و کوچک دیگر از جمله نبود انگیزه در بیان اعتراض، را میتوان نام برد.

نتیجه گیری: ادبیات این دوره به دور از اندیشه‎های اعتراضی و انتقادی بوده و شاعران به دلایل ذکرشده، توجهی به موضوعات سیاسی نداشته اند؛ درنتیجه ادبیات سبک هندی ازلحاظ رویکرد سیاسی متمایز با دیگر دوره های ادبی بوده است.

کلمات کلیدی
سبک هندی , سیاست‌ورزی , شعر انتقادی و اعتراضی , دورۀ صفویه , شاعران

• آسمند جونقانی، علی. (1400). «تقابل ادبیات اعتراضی با ادبیات عرفانی». فصـلنامه علمی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (64) 17، صص 13 - 40.
• براون، ادوارد گرانویل. (1375). تاریخ ادبیات ایران. ج 4. ترجمۀ بهرام مقدادی. تهران: مروارید.
• بهمنی، امیرحسین و دیگران (1396). «بررسی سرمتنیت در غزل سبک هندی». پژوهشنامۀ ادب غنائی دانشگاه سیستان و بلوچستان. (28) 15، صص 77-96.
• بیدل دهلوی، میرزا عبدالقادر. (1371). دیوان بیدل دهلوی. تصحیح حسین آهی. تهران: فروغی.
• پشت‌دار، علی‌محمد. (1385). «چشم‌انداز آزادگی و ادب اعتراض در شعر فارسی». مجلۀ تخصصی علوم ادبی، (5) 3، صص 293 ـ 28.
• ترکمان، اسکندربیگ (1364). عالم‌آرای عباسی. ج 1. تهران: طلوع و سیروس.
• تمیم داری، احمـد. (1372). عرفـان و ادب در عـصر صـفوی. ج 1. تهـران: حکمت.
• حسینی فسایی، حاج میرزاحسن. (1380). فارسنامۀ ناصری. به تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
• دریاگشت، محمدرسول. (1393). صائب و سبک هندی در گسترۀ تحقیقات ادبی. تهران: موقوفات محمود افشار.
• دزفولیان راد، کاظم؛ علی‎مددی، مونا و طالبی، معصومه. (1389). «نگاهی جامعه شناختی به انسجام‌گریزی غزل سبک هندی». فصلنامۀ تحقیقات زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. (3) 2، صص 55- 78.
• سجادی راد، صدیقه و ذاکری، احمد (1398). «اعتراض در مثنوی مولانا». فصلنامۀ دهخدا. (42) 11، صص 105-132.
• سلطانی فرگی، مرتضی (1388). «بررسی شعر اعتراض در ادبیات معاصر پارسی ازسال 1332 تا 1351» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سبزوار.
• شمس لنگرودی، محمد. (1369) گردباد شور جنون (سبک هندی و احوال و اشعار کلیم کاشانی). تهران: نگاه.
• شیری، قهرمان. (1388) «سبک هندی مظهر مقاومت منفی». فصلنامۀ زبان و ادب پارسی، شمارۀ 41، صص 66-82.
• صائب تبریزی (1371) دیوان صائب تبریزی. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
• صفا، ذبیح‌الله. (1366) تاریخ ادبیات در ایران. ج 5. بخش اول. چاپ سوم. تهران: فردوس.
• طالب آملی. (بی‌تا). دیوان طالب آملی. تصحیح شهاب طاهری. تهران: کتابخانۀ سنایی.
• علّامی، ابوالفضل. (1877). آیین اکبری. کلکته.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1395) نگاهی به سبک هندی (بخش اول) دایره المعارف بزرگ اسلامی. روزنامۀ اطلاعات. صص 1-29.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1397). نقد خیال نقد ادبی در سبک هندی. تهران: روزگار.
• فخرالزمانی قزوینی، ملا عبدالنبی. (1391). تذکرۀ میخانه. به اهتمام احمد گلچین معانی. تهران: اقبال.
• کلیم کاشانی، ابوطالب. (1362) دیوان اشعار کلیم کاشانی. مقدمۀ مهدی افشار، تهران: زرین.
• گلچین معانی، احمد. (1359). تذکره پیمانه، چاپ 2. جلد 1. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
• محقق، مهدی و لاریجانی، آرزو. (1390) «بررسی تأثیر حکومتهای مغول و تیموری بر گسترده شدن اندیشه های عرفانی». مجلۀ پژوهشی تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. (7) 3، صص 159-176.
• نصرآبادی، میرزا محمدطاهر. (1361) تذکره نصرآبادی. چ سوم. تصحیح حسن وحیـد دسـتگردی. تهـران: کتابفروشی فروغی.
• نصیری دهقان، مهدی. (1397). سبک‌شناسی شعر. قشم: امیر صدرا.