ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

بررسی شگردهای ساختاری و محتوایی توصیف در متون تاریخی (مطالعۀ موردی: تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف الحضره)

صفحه (1 - 17)
فاطمه آذری تربت (نویسنده مسئول)، مرتضی محسنی ، احمد غنی‌پور ملکشاه ، مسعود روحانی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: توصیف را میتوان نوعی کنش زبانی دانست که در هر نوع گفتمانی اعم از ادبی و تاریخی میتواند حضور داشته باشد. ویژگیها و شاخصه های ظاهری و صوری توصیف این امکان را فراهم می‌آورد که بتوان در تحلیل متون تاریخی بخوبی از گزاره های توصیفی بهره گرفت. هدف اصلی این جستار نشان دادن انواع توصیف در نثر مصنوع با تکیه بر نظریۀ توصیف‌شناسی در دو کتاب تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف است.

روش مطالعه: این پژوهش گزارشی است از یک پژوهش بنیادی، نظری و اسنادی با روش توصیفی ـ تحلیلی که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش کوشش شده است نمونه ها و شواهد کافی از دو اثر تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف مورد بررسی و استناد قرار گیرد. روش پژوهش حاضر با پیروی از شیوۀ ساختارگرایان انجام خواهد شد و نگارندگان تلاش نموده اند در سیطرۀ روشمند این شیوه، از تبعیت صرف دوری نمایند.

یافته ها: در تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف با انواع گزاره های توصیفی اعم از توصیفات ضمنی، پنهان، آشکار، صریح و مستقیم و نیز شگردهای بلاغی توصیف مواجه هستیم که نویسندگان از توصیف نه تنها در جهت تزئین، بلکه در جهت هنری ساختن متن و القای مطلب بهره برده برده اند.

نتیجه گیری: روایت خاص تاریخ جهانگشا و تاریخ وصّاف‌ از وقایع و حوادث تاریخی، این دو نویسنده را از تاریخ‌نگار به ادیبی هنرمند بدل نموده است. این دو نویسنده (مورّخ) با بهره گیری از توصیف بعنوان مؤلفه ای سبکی در قالب توصیفات ساختاری (کوتاه، مفصل و طولانی، ضمنی، صریح، آشکار) و نیز توجه به جنبه های بلاغی تصویر، توانسته اند گزاره های روایت تاریخی را از روایتگری محض خارج ساخته و جنبه های هنری و ادبی آن را به کمک توصیف افزایش دهند.

کلمات کلیدی
توصیف , تاریخ , تاریخ جهانگشا , تاریخ وصّاف , توصیف‌شناسی

• ابن رشیق (1955). العمدۀ فی محاسن الشعر و آدابه و نقده. تحقیق: محمد محی الدین. قاهره، ص 296.
• احمدی شیخلر. احمد (1397). «توصیف‌شناسی در ادبیات با تکیه بر بیست اثر از ادبیات فارسی». رسالۀ دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه مازندران.
• بابایی. پرویز (1392). مکتبهای فلسفی. تهران: نگاه، ص 707.
• بصیرزاده. الهام و همکاران (1391). «بررسی توصیف و کارکردهای برجستۀ آن در رمان». ادب پژوهی. شمارۀ 19. صص 77-103.
• جوینی. عطاملک (۱۴۰۰). تاریخ جهانگشا. تصحیح حبیب‌الله عباسی و ایرج مهرکی. تهران: زوار.
• رضوانیان. قدسیه و احمدی شیخلر. احمد (1396). «توصیف در داستان رستم و سهراب». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادب فارسی. شمارۀ 44. صص 1-36.
• زرین‌کوب. عبدالحسین (1368). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: البرز، ص 49.
• سادات‌حسینی. راضیه سادات و میرزایی. فرامرز (1393). «کارکردهای توصیف در رمان حین ترکنا الجسر». مجلۀ زبان و ادبیات عربی. شمارۀ یازدهم. صص 1-26.
• سیستانی، فاطمه و همکاران (1401). «توصیف و کارکردهای زبانی و ادبی آن در داستان معاصر؛ مطالعۀ موردی: تنگسیر صادق چوبک و بوف کور صادق هدایت». نشریۀ علمی سبک شناسی نظم نثر فارسی (بهار ادب). دورۀ 15. شمارۀ پیاپی 82. صص 207-187.
• شمیسا. سیروس (1387). سبک‌شناسی نثر. چاپ پنجم. تهران: میترا، ص 43.
• فتوحی رودمعجنی. محمود (1384). «تصویر کلاسیک». فصلنامۀ هنر. شمارۀ 64. صص 21-30.
• مارتین. والاس (1393). نظریه های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: هرمس، ص 42.
• مرتضوی. سید جمال الدین (1388). «فرایند روایت در شعر اخوان». فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سال 4. شمارۀ 14 و 15. صص 187 ـ 195.
• وصّاف. شهاب‌الدین عبدالله (1388). تاریخ وصّاف الحضره. مقدمه، تصحیح و تعلیق: علیرضا حاجیان‌نژاد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• وصّاف. شهاب الدین عبدالله (۱۳۳۸). تاریخ وصّاف الحضره. به اهتمام: مهدی اصفهانی. تهران: رشدیه.
• وصّاف. شهاب الدین عبدالله (۱۳۹۹). تجزیۀ الامصار و تزجیۀ الاعصار (تاریخ وصّاف). تصحیح و تحشیه: علیرضا نیک‌نژاد. تهران: میرماه.