ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

بررسی و تحلیل وجهیت در «غزلداستانهای سال بد» از نادر ابراهیمی؛ براساس آرای سیمپسون دربارۀ وجهیت

صفحه (141 - 157)
اسماعیل فلاح ، محمود فیروزی مقدم (نویسنده مسئول)، مهیار علوی مقدم ، حمیدرضا سلیمانیان
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1401

چکیده

زمینه و هدف: نادر ابراهیمی یکی از برجسته ترین شخصیتهای ادبی فارسی زبان در دوران معاصر است که در زمینه های گوناگون به خلق آثار پرداخته است. او بعنوان نویسنده ای مردمی به بازنمایی رویکردهای خود در ارتباط با شرایط جامعه و لایه های جمعیتی آن پرداخته و خواسته های فردی و گروهی را در آثار خود بازتاب داده است که از جملۀ این آثار، غزلداستانهای سال بد است. در تحقق این هدف، استفاده از وجهیت مؤثر بوده است. در میان منتقدان ادبی که نظرات مبسوط و قابل ‌تأملی در مورد وجهیت ارائه کرده اند، پاول سیمپسون جایگاه ویژه ای دارد. او ضمن معرفی چهار وجه امری، التزامی، معرفتی، و ادراکی، برای هر کدام مؤلفه هایی را شرح داده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مصداقهای وجهیت چهارگانه در اثر مذکور و تبیین اغراض ثانویۀ ابراهیمی از کاربست هر وجه است.

روش مطالعه: مقاله با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده است.

یافته ها: ابراهیمی بیشتر از وجوه معرفتی و ادراکی در این اثر استفاده کرده و با کاربست قیدها، صفتها و فعلها شرایط را از دید خود بازنمایی کرده است. همچنین مشخص گردید نویسنده فرایند اثرگذاری بر مخاطب را از لایه های ساختاری متن آغاز کرده و به لایه های ژرفساخت انتقال داده است تا کلام خود را –که عمدتاً بار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی داشته است- در لایه های لفظی و محتوایی تقویت نماید.

نتیجه گیری: ابراهیمی با کاربست مقولۀ وجهیت، سعی کرده است نقدهای خود را تشریح کند و با استفادۀ درست از ظرفیتهای نظامهای وجهی، مبانی نظام سیاسی وقت را به چالش بکشد.

کلمات کلیدی
نادر ابراهیمی , غزل‌داستانهای سال بد , سیمپسون , وجهیت , روایت.

• آقاگل زاده، فردوس. و پورابراهیم، شیرین. (1387). «بررسی زبانشناختی دیدگاه روایتگری روز اول قبر صادق چوبک در چارچوب مدل سیمپسون». فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 3، ص 13.
• ابراهیمی، نادر. (1357). غزل‌داستانهای سال بد. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر، صص 63-9.
• اسدیان، مریم. (1389). «تحلیل ساختار روایی چند داستان کوتاه از نادر ابراهیمی». همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، دورۀ پنجم، ص 31.
• تولان، مایکل. (1380). روایت شناسی؛ درآمدی زبانشناختی-انتقادی. ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت، ص 126.
• خادمی، نرگس. (1391). «الگوی دیدگاه روایی سیمپسون در یک نگاه». نشریۀ نقد ادبی، (17) 5، صص 317-16.
• سعادت نیا، حسین. و دیگران. (1399). «بررسی و خوانش ژنتی لحن روایت و زمینه های کاربست آن در داستان کلاغها از نادر ابراهیمی». مجلۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبک شناسی، (2) 11، ص 61.
• صالحی، پیمان. (1392). «روایت شناسی داستانهای کوتاه نادر ابراهیمی و اکرم هنیه (مطالعۀ موردی: داستان غیرممکن و هزیمه شاطر حسن)». مجلۀ کاوشنامۀ ادبیات تطبیقی، (12) 3، ص 17.
• علوی مقدم، مهیار. و پورشهرام، سوسن. (1387). «نقد روایت شناختی سه داستان کوتاه نادر ابراهیمی (خانه ای برای شب، دشنام و صدا که میپیچد)». مجلۀ ادب پژوهی، شمارۀ 6، ص 163.
• Perkins, Marine. (1983). Modal Expressions in English, (Open Linguistics Series). London: Pinter, p. 81.
• Simpson‚ Paul. (1993). Language, Ideology and Point of View. London: Routledg, pp. 41-51.