ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

بررسی یزدانسالاری پادشاهان و عدالت آنان در نصیحهالملوک

صفحه (199 - 219)
سعیده گرجی‌زاده ، محمدرضا معصومی (نویسنده مسئول)، جلیل نظری
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: یزدان سالاری یا خداپادشاهی اندیشۀ غالب در دورۀ باستان بوده است که بتدریج به دورۀ بعد از اسلام نیز راه یافته و در اندرزنامه ها و آثار سیاست نویسان قرون اولیه تجلی یافت. مسئلۀ مهم این است که اندیشۀ یزدان‌سالاری، که بیشتر ریشه در اعتقادات و باورهای ایرانیان باستان داشته، متأثر از فرّه ایزدی پادشاهان است که برتری شخص سلطان را نسبت به مردم نشان میدهد. در این مقاله، نویسندگان مساعی خود را صرف ارائۀ بررسی مستدل و متقن مفهوم یزدان سالاری در نصیحۀ الملوک غزالی نموده اند.

روش مطالعه: این پژوهش از نوع تحلیلی ـ توصیفی و شیوۀ جمع‌آوری داده ها از نوع کتابخانه ای میباشد.

یافته ها: در اندیشۀ سیاسی غزالی سلاطین در ردیف و رتبۀ پیامبران قرار دارند که بطور ویژه انتخاب شده اند. لذا وقوع هر گونه شورش و ناسپاسی علیه آنها جایز نیست.

نتیجه گیری: به اعتقاد غزالی پادشاه از طرف خداوند انتخاب شده و هر گونه مخالفت با وی بمنزلۀ مخالفت با پیامبر و پس از آن با خداست.

کلمات کلیدی
یزدان سالاری , پادشاهان , عدالت , نصیحۀ الملوک , غزالی

• قرآن کریم
• احمدوند، شجاع؛ نوذری، محمداسماعیل و جبرائیلی، نیما. (1395). «فهم تحول و تطور اسطورۀ فره ایزدی؛ از عهد ساسانی تا دوران اسلامی». تحقیقات تاریخ اجتماعی، 6(1)، صص 1-32.
• اعتماد مقدم، علیقلی. (1346). فرّ در شاهنامه، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
• افروغ، سهرابعلی؛ اسلامی، سعید و پولادی، کمال. (1400). «نگاهی بر مختصات و شیوۀ حکمرانی و سیاست ورزی در نصیحۀالملوک امام محمد غزالی». پژوهشهای سیاسی و بین المللی، 12(49)، صص 197-216.
• اکوان، محمد. (1397). «واکاوی و تبیین تکوین جهان در نگرش فیلسوفان مکتب ایونیا». تاریخ فلسفه، 8(4)، صص 7-32.
• اوشیدری، جهانگیر. (1386). دانشنامۀ مزدیسنا (واژه نامۀ توضیحی آیین زرتشت)، تهران: نشر مرکز.
• اومستد، آلبرت. (1393). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: امیرکبیر.
• بهار، مهرداد. (1400). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
• بهرامی عین القاضی، وحید و اسلامی، روح الله (1396). «فره مندی در شاهنامۀ فردوسی و بحران جانشینی». پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 13(1)، صص 45-7.
• بویس، مری. (1393). تاریخ کیش زرتشت، ترجمۀ همایون صنعتی زاده، تهران: توس.
• بیهقی، محمدبن حسین. (1393). تاریخ بیهقی، به کوشش علی‌اکبر فیاض، تهران: هرمس.
• جعفری قریه علی، حمید. (1396). «طرز بیان غزّالی در نصیحه الملوک برای انتقال مفاهیم موردنظر خود». نثرپژوهی ادب فارسی، 20(42)، صص 97-120.
• جوینی، عطاملک. (1393). تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دستان.
• سودآور، ابوالعلاء. (1384). فرّه ایزدی در آیین پادشاهان ایران باستان، تهران: نشر نی.
• شاندور، آلبر. (1391). کوروش کبیر، ترجمۀ محمد قاضی، تهران: ثالث.
• صادقی، مریم. (1394). «تحلیل دیدگاه های سیاسی و دینی بیهقی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 12(38)، صص 99-127.
• طباطبایی، جواد. (1393). درآمد فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: کویر.
• ظهیری ناو، بیژن؛ نواختی مقدم، امین و ممی‌زاده، مریم. (1389). «سیر و تداوم اندیشه های ایرانشهری در کلیله و‌دمنه». متن‌شناسی ادب فارسی، 2(3)، صص 77-96.
• عباسی، مهناز. (1397). «گفتمانهای خدا –خلیفگی و خدا- پادشاهی در نصیحه الملوک امام محمد غزالی». فصلنامۀ علوم سیاسی، 21(83)، صص 107-132.
• عمویی، حامد و کلانتری، مسعود. (1391). «بررسی تطبیقی دو سیاستنامۀ سیرالملوک و نصیحه الملوک». تخصصی علوم سیاسی، 9(22)، صص 71-102.
• غزالی، محمد. (1389). نصیحۀ‌الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: فردوس.
• فردوسی، ابوالقاسم (1384) شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• فرهادی‌نژاد، محسن. (1400). «سیمای زمامداری اثربخش از منظر خواجه نظام‌الملک طوسی، امام محمد غزالی و نیکولو ماکیاولی (تحلیل مضمون سیاستنامه، نصیحۀ‌الملوک و شهریار)». مطالعات مدیریت دولتی ایران، 4(3)، صص 117-136.
• قاآنی. (1391). دیوان کامل، به کوشش ناصر هیری، تهران: گلشائی.
• کربن، هانری. (1384). بنمایه های آیین زرتشت در اندیشۀ سهروردی، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.
• کاظم‌زاده، پروین. (1392). «تحلیلی بر دلایل شکلگیری اعتقاد به ایزدبانوان در ایران باستان». پژوهشهای ادیانی، 1(2)، صص 49-73.
• کریمی بیراوند، مسعود. (1398). «درآمدی مقایسه ای بر نظریه های شاهی آرمانی ایران باستان و حکومت اسلامی ایران معاصر». اندیشۀ سیاسی در اسلام، 6(20)، صص 115-138.
• کمال الدین، اسماعیل (1348) دیوان. به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: دهخدا.
• گیرشمن، رومن. (1388). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی.
• لمبتون، کاترین. (1380). دولت و حکومت در اسلام، ترجمۀ سیدعباس صالحی و محمد‌مهدی فقیهی، تهران: عروج.
• ماه وان، فاطمه؛ یاحقی، محمدجعفر و قائمی، فرزاد. (1394). «بررسی نمادهای تصویری فرّ (با تکیه بر نگاره های شاهنامه)». پژوهشنامۀ ادب حماسی، 11(19)، صص 119-157.
• معصومی، محسن و عبدالملکی، محمد. (1393). «ایران‌گرایی در آثار مورخان ایرانی- اسلامی در سده های سوم تا پنجم هجری». پژوهشنامۀ تاریخ تمدن اسلامی، 47(2)، صص 247-266.
• منتجب الدین بدیع، علی بن احمد. (1384). عتبۀ الکتبه، تصحیح محمد قزوینی، تهران: اساطیر.
• مولوی، جلال‌الدین. (1393). مثنوی معنوی، چاپ هفتم، تهران: ثالث.
• نجم ‌رازی، عبدالله. (1386). مرصادالعباد، به کوشش محمدامین ریاحی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.