ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

سبک شناسی چهارپاره های شعر معاصر با تکیه بر ساده نویسی

صفحه (67 - 84)
محمود مرادی ، علی سرور یعقوبی (نویسنده مسئول)، فاطمه قهرمانی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: قالب چهارپاره، قالبی نیمه سنتی است که در دورۀ مشروطه توسط تجددخواهان با هدف تحول قالب شعری، ابداع شد و تا انقلاب اسلامی جزو قالبهای رایج بود. در این مقاله با هدف بررسی تأثیر چهارپاره سرایی در تحول شعر کلاسیک به شعر نو، سبک شناسی چهارپاره های شاعران برجستۀ این قالب در سه سطح زبانی، ادبی و فکری با تکیه بر ساده نویسی بررسی شده است.

روش مطالعه: گردآوری اطلاعات مقاله به شیوۀ کتابخانه ای انجام شده و نگارش آن با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی میباشد. تحلیلهای پژوهش، با تأمل بر مجموعه اشعار شاعران برجسته ای نوشته شده است که چهارپاره سرودند و سپس به شعر نو روی آوردند یا جزو شاعران دوجریانه هستند. ازجمله به شعر نیمایوشیج، نادر نادرپور، فریدون توللی، فروغ فرخزاد و فریدون مشیری استناد شده است.

یافته ها: قالب چهارپاره بعنوان دستاویز تحول سنت گرایی در دورۀ مشروطه توسط تجددخواهان آغاز شد. بررسی چهارپاره سرایی بعد از آنها نشان میدهد زمینه های تحول شعر کلاسیک که به نظریۀ شعر نو رسید، از این قالب نیز عبور کرده است. اغلب شاعران شعر نو از جمله خود نیما، در ابتدای شاعری از این قالب استفاده کرده اند و با کنار گذاشتن آن، شعر نو سرودند. عدول از قافیه بندی کلاسیک، دوری از تکلفهای زبانی و کاربرد واژه های دشوار، کوتاه نویسی جملات، توجه به مخاطب و رعایت اصول دستوری در سطح زبانی، تصویرسازی عینی، کاربرد عناصر امروزی در تصاویر شعری و تصاویر عاری از تکلف در سطح ادبی، ارتباط منطقی زبان و محتوا، واقع گرایی در محتوا، تطابق محتوا با مسائل جامعه در مضمون اجتماعی و رمانتیک در سطح فکری از ویژگیهای ساده نویسی چهارپاره است که زمینه های تحول شعر کلاسیک به شعر نو را ایجاد کرده است.

نتیجه گیری: قالب چهارپاره که در دورۀ مشروطه توسط تجددخواهان آغاز شد، قالبی است که با داشتن ویژگیهای ساده نویسی، زمینۀ تحول قافیه، زبان، صور خیال، تحول در محتوای غنایی و اجتماعی شعر نو را میتوان در آن مشاهده کرد.

کلمات کلیدی
چهارپاره , ساده نویسی , شعر نو , قالب , قافیه , تصویر , محتوا

• آزاد، محمود (1384)، پریشادخت شعر، زندگی و شعر فروغ فرخزاد، تهران: ثالث.
• آشوری، داریوش (1377)، شعر و اندیشه، تهران: مرکز.
• امیری پریان، پریسا (1390)، چهارپاره و چهارپاره سرایان، تهران: روزگار.
• پیشاوری، ادیب (1362)، دیوان قصائد و غزلیات فارسی و عربی، تعلیقات علی عبدالرسولی، تهران: ما.
• ترابی، ضیاءالدین (1382)، چهارپاره و چهارپاره سرایان، تهران: دفتر شعر و داستان.
• توللی، فریدون (1329)، رها، تهران: بی نام.
• توللی، فریدون (1341)، نافه، تهران: بی نام.
• جلالی، بهروز (1375)، جاودانه زیستن و جاودانه ماندن، تهران: مروارید.
• حسین پورچافی، علی (1387)، جریانهای شعری معاصر فارسی، تهران: امیرکبیر.
• حمیدی شیرازی، مهدی (1383)، دیوان حمیدی (پس از یک سال)، تهران: عطایی.
• حمیدیان، سعید (1381)، داستان دگردیسی (روند دگرگونیهای شعر نیما)، تهران: نیلوفر.
• رؤیایی، یدالله (1357)، از سکوی سرخ، به اهتمام حبیب الله رؤیایی، تهران: مروارید.
• رؤیایی، یدالله (1387)، مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
• زرقانی، مهدی (1391)، چشم‌انداز شعر معاصر ایران: جریان شناسی شعر ایران در قرن بیستم، تهران: ثالث.
• زرین کوب، حمید (1358)، چشم انداز شعر نو فارسی، تهران: توس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، ادوار شعر فارسی تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران)، تهران: ثالث.
• شمیسا، سیروس (1386)، انواع ادبی، تهران: میترا.
• صدری نیا، باقر (1394)، «پیدایش و تحول چهارپاره سرایی در ایران»، مجلۀ فنون ادبی، ش1(پیاپی 12)، صص 23 ـ 32 .
• طاهر احمد، آمر (1389)، «پیدایش چهارپاره و جایگاه آن در تجدد شعر فارسی»، ادبیات تطبیقی، پیاپی2، صص 7 ـ 32.
• عالی عبا س آباد، یوسف (1390)، جریان شناسی شعر معاصر، تهران: سخن.
• فراهانی، ادیب الممالک (1380)، دیوان کامل، به تصحیح و اهتمام مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: فردوس.
• فرخزاد، فروغ (1382)، مجموعه اشعار، تهران: نگاه، آزادمهر.
• کریمی حکاک، احمد (1384)، طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: مرواید.
• لاهوتی، ابوالقاسم (1357)، کلیات ابوالقاسم لاهوتی، به کوشش بهروز مشیری، تهران: توکا.
• مجد، امید (1382)، شعر نو در عرصۀ سیمرغ: تحلیل شعر نو و بررسی عقاید و آثار آن، تهران: امید مجد.
• مشیری، فریدون (1388)، بازتاب نفس صبحدمان،کلیات اشعار، 2ج، تهران: چشمه.
• ملک زاده، داوود؛ فرزاد، عبدالحسین و ثابت‌زاده، منصوره. (1400). «تحلیل ساده نویسی در عاشقانه های بیژن جلالی» مطالعات زبان و ادبیات غنایی (41)11، صص 25-35.
• نادرپور، نادر (1382)، مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
• نیمایوشیج (1385)، دربارۀ شعر و شاعری، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
• نیمایوشیج (1391)، مجموعه کامل اشعار، گردآوری، نسخه بردای و تدوین: سیروس طاهباز، تهران: نگاه.