ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

گونه های تأثیرپذیری سبکی ناصر بخارایی از سعدی

صفحه (48 - 29)
سارا گرامی ، محمدرضا نجاریان (نویسنده مسئول)، علی اصغر پهلوان
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: سعدی شیرازی از غزلسرایان برجسته است که ویژگی سبکی منحصربفرد و شاخصی دارد. وی در غزلیات عاشقانه از شعرای بی‌نظیر به شمار میرود. سعدی اشعار خویش را در نهایت سادگی، با فصاحت و جزالت خاصی میسراید که این امر باعث شهرت و بلند آوازگی وی شده است. همچنین سعدی شاعری است که بر شاعران بسیاری چون ناصر بخارایی، خواجوی کرمانی، همام تبریزی و... تأثیر نهاده است. پژوهش حاضر میکوشد که چگونگی تأثیرپذیری ناصر بخارایی از سعدی را بوسیلۀ وجوه همسان در محورهایی نظیر موسیقی بیرونی و کناری، زبانی و ترکیبات، ادبی و محتوایی را بررسی و اثبات کند.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی–تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه ای، تأثیرات بخارایی از سعدی را در محورهای مذکور واکاوی و تحلیل میکند.

یافته ها: دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد سعدی و بخارایی در محورهای چهارگانۀ موسیقی بیرونی و کناری، زبانی و ترکیبات، ادبی و در نهایت محور محتوایی وجوه همسان و مشترکی دارند که در محور نخست یکسانی مؤلفه هایی چون وزن و قافیه (در شانزده غزل) و در محور دوم همسانی ترکیبات اضافی و وصفی با پیوند به مضمون مشترک عاشقانه را در بر میگیرد. همچنین در محور ادبی همانندی تشبیهات و استعارات و در محور محتوایی مضامین مشترک عاشقانه (مخصوصاً زیبایی معشوق)، عارفانه، ساقینامه و... وجود دارد. بنابراین از رهگذر مشترکات در این محورها میتوان به تأثیرپذیری بخارایی از سعدی پی ‌برد.

نتیجه گیری: علاوه ‌بر متابعت از سعدی در محورهای مذکور، بخارایی سادگی و روانی غزل سعدی را اصل و الگویی برای سرایش غزلیات خویش قرار داده است. گفتنی است غزلیات سعدی در شیرینی و سلاست بر غزلیات بخارایی رجحان دارد و سادگی و روانی غزلیات بخارایی، غزلیات سعدی را فرایاد می‌آورد که بدینگونه بخارایی نام خویش را در میان شاعران غزلسرای ادب فارسی جاودان کرده است.

کلمات کلیدی
سعدی , ناصر بخارایی , تأثیرپذیری , سبک , غزل

• قرآن کریم.
• انوری، حسن. (1384). شوریده و بیقرار. تهران: قطره.
• بخارایی، ناصر. (1353). دیوان اشعار ناصر بخارایی. به مقدمه و شرح مهدی درخشان، تهران: انتشارات بنیاد نیکوکاری نوریانی.
• بیانی، شیرین. (1389). سعدی؛ خاک شیراز و بوی عشق. تهران: یزدا.
• پورنامداریان، تقی. (1368). گمشدۀ لب دریا. تهران: سخن.
• تولستوی، لئون. (1382). هنر چیست. ترجمۀ کاوۀ دهگان. تهران: امیرکبیر.
• حسن‌لی، کاووس. (1389). دریچۀ صبح: بازشناسی زندگی و سخن سعدی. تهران: خانۀ کتاب.
• حمیدیان، سعید. (1393). سعدی در غزل. چ3. تهران: نیلوفر.
• داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ2. تهران: مروارید.
• دشتی، علی. (1357). خاقانی شاعری دیرآشنا. چ3. تهران: امیر کبیر.
• رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی. چ2. شیراز: نوید شیراز.
• رستگار فسایی، منصور. (1350). مقالاتی دربارۀ زندگی و شعر سعدی. چ3. شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). حدیث خوش سعدی. تهران: سخن.
• ستیس، و.ت. (1351). فلسفۀ هگل، ترجمۀ حمید عنایت. چ2. تهران: حبیبی.
• سعدی. (1377). کلیات سعدی. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: سوره.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1392). موسیقی شعر. چ14. تهران: آگه.
• شمیسا، سیروس. (1372). سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس. (1377). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوس.
• عبادیان، محمود. (1372). تکوین غزل و نقش سعدی. تهران: انتشارات هوش و ابتکار.
• مطهری، مرتضی. (1369). آشنایی با علوم اسلامی. ج2. چ7. تهران: صدرا.
• موحد، ضیا. (1373). سعدی. تهران: طرح نو.
• نشاط، محمود. (1378). نقش واژه ها و ترکیبات در آثار سعدی. سلسلۀ موی دوست، گردآورنده: کاووس حسن‌لی، شیراز: هفت اورنگ.
• نیازکار، فرح. (1396). شرح غزلیات سعدی. چ2. تهران: هرمس.