ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
اطلاعات مقاله
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) شماره 84

سال : 16
شماره : 2
شماره پی در پی : 84

ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 2، ، شماره پی در پی 84

سبک‌شناسی لایه واژگانی ابومسلم‌نامه (مطالعه رمزگانها و واژه های نشاندار)

صفحه (267 - 287)
مائده سادات دربندی ، محمدحسن حسن‌زاده نیری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: ابومسلم‌نامه یکی از قصه هایی است که در طول تاریخ محبوبیت بسیاری نزد عامه داشته و راویان متعددی تحریرهای مختلفی از آن شکل داده اند. در نسخه های خطی ابومسلم‌نامه به نام راویانی چون ابوطاهر طرسوسی، ابوبکر رازی و هشام سرخسی اشاره شده است. پژوهش حاضر براساس ابومسلم‌نامه منسوب به ابوطاهر طرسوسی به تصحیح حسین اسماعیلی است. مصحح زمان شکلگیری این تحریر را نیمه دوم قرن پنجم هجری تخمین زده ‌است. در متن حاضر ابومسلم که خود از نسل عباس عموی پیامبر است، به همراه گروهی از دوستداران آل‌رسول، که عمدتاً پیشه ور هستند، به خونخواهی شهیدان کربلا علیه خلافت اموی قیام میکنند. سؤال این است که چه گفتمانی در شکلگیری این روایت از ابومسلم‌نامه نقش داشته ‌است؟ متن چه جنبه هایی دارد و این امر چگونه با استفاده از واژه ها نشان داده شده ‌است؟

روش مطالعه: برای دست‌ یافتن به پاسخ این پرسش، از سبک‌شناسی در لایۀ واژگانی با تکیه بر شناخت رمزگانها و واژه های نشاندار بهره ‌گرفته شده است.

یافته ها: با شناخت رمزگانها و واژه های نشاندار متن دریافتیم که گفتمان فتوت، نقش اساسی در تولید این متن دارد و واژه های نشاندار، شامل واژه های نشاندار حماسی و غنایی میشوند که در این بین غلبه با واژه های نشاندار حماسی است. از طرف دیگر بررسی واژه ها نشان میدهد تقابل یکی از رابطه های کلیدی میان واژه های این متن است؛ بطوریکه کل متن حول تقابل دوگانه محبان آل‌رسول- مروانیان شکل ‌گرفته و تقابل ما-آنها را به وجود می‌آورد. همچنین گوینده از رمزگانهای دینی و واژه های نشاندار درجهت تقویت این تقابل بهره ‌میگیرد.

نتیجه گیری: بطور کلی میتوان گفت این تحریر از ابومسلم‌نامه، تحت‌تأثیر گفتمان فتوت تولید شده است. ضمناً متنی تقابلی بوده و دارای دو جنبۀ ایدئولوژیک و پهلوانی است.

کلمات کلیدی
ابومسلم‌نامه , رمزگان , سبک‌شناسی , گفتمان فتوت , واژه های نشاندار.

فهرست منابع
  • آبرامز، مایرهوارد و گالت هرفم، جفری. (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمه سعید سبزیان. تهران: رهنما.
  • پارساپور، زهرا. (1383): مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامه نظامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • چندلر، دانیل. (1387): مبانی نشانه شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.
  • خلیلی، نسیم. (1392). گفتمان نجات‌بخشی در ایران عصر صفوی. تهران: علمی و فرهنگی.
  • رسائل جوانمردان. (1370) .تصحیح مرتضی صراف با مقدمۀ هانری کربن. تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه.
  • سجادی، صادق. (1373). «ابومسلم‌نامه». دائره المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. ج 6. صص245-247.
  • سجودی، فرزان. (1387): نشانه شناسی کاربردی. تهران: علم.
  • سلمی، ابوعبدالرحمن. (1385). جوانمردی و جوانمردان: کتاب الفتوه، ترجمۀ قاسم انصاری. تهران: حدیث امروز.
  • صفوی، کورش. (1390). درآمدی بر معنی شناسی. تهران: سورۀ مهر.
  • طرطوسی، ابوطاهر. (1380): ابومسلم‌نامه. تصحیح حسین اسماعیلی. تهران: معین، قطره، انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
  • علوی فقیه بلخی، ابوالمعالی محمدبن نعمت. (1376). بیان الادیان. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه با همکاری قدرت‌الله پیش‌نماززاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
  • عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن ‌اسکندر. (1385): قابوسنامه. به ‌کوشش غلامحسین یوسفی. تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی.
  • فتوت‌نامه ها و رسائل خاکساریه. (1393). مقدمه، تصحیح و توضیح مهران افشاری. تهران: چشمه.
  • قزوینی رازی، نصیرالدین عبدالجلیل. (1358): النقض: بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض». تصحیح میرجلال‌الدین محدث. تهران: انجمن آثار ملی.
  • کربن، هانری. (1385). آیین جوانمردی. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: سخن.
  • لاینز، جان. (1391). معنی‌شناسی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: علم.
  • مکاریک، ایرنا ریما. (1390). دانشنامه نظریه های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.
  • واعظ کاشفی سبزواری، حسین. (1350). فتوت‌نامۀ سلطانی. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ.