ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

مقایسۀ سبک غزل‌سرایی سعدی، مجدالدین همگر و امامی هروی

صفحه (107 - 130)
امیدعلی شیخی کن‌ کت ، فهیمه اسدی (نویسنده مسئول)، علیرضا فاطمی ، کبری بهمنی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1401

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی لایه ای نشان‌دهندۀ عمق معانی شعری از دریچه های ظاهری و درونی شعری، با توجه به زمینۀ فکری شاعر است. در این مقاله با سبک‌شناسی لایه ای غزلهای سه شاعر قرن هفتم «سعدی، مجد همگر و امامی هروی» پنج لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفته است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته و بمنظور طبیعی بودن نتایج، غزلهای بررسی‌شده بشکل تصادفی گزینش شده است.

یافته ها: نگرش سعدی به عشق، بعنوان امری هستی‌شناسانه، سبب توسیع این مفهوم در سلوک فردی (مفهوم عشق در سبک عراقی) سلوک اجتماعی (توجه به ابعاد اجتماعی فضایل و رذایل) و سلوک هستی بسوی خیر است. نگرش مجدالدین همگر نگرشی صرفاً فردی دربارۀ عشق است و تغزلی بودن مبنای لایه های دیگر شعری اوست. نزد امامی هروی اندیشه های عرفانی و تصوف اصل هستند و لایه های دیگر شعری مبتنی بر بیان اندیشه های عرفانی است.

نتیجه گیری: لایۀ ایدئولوژیک در نگرش این شاعران سبب تأثیر در چهار لایۀ دیگر شعری آنها شده است. همچنین وجود اشتراکات فراوان در سطوح مختلف کلام، ویژگیهای منحصربفرد، هنجارگریزیهای هنری و مشخّصه های سبک‌ساز سخن این سه شاعر مطرح شده است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی لایه ای , غزل , سعدی , مجد همگر , امامی هروی

• امامی ‌هروی، رضی‌الدین عبدالله (1343) دیوان امامی هروی، به تصحیح همایون شهیدی، تهران: علمی.
• دُرپر، مریم (1392) سبک‌شناسی نامه های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علم.
• سعدی شیرازی، شیخ ‌مصلح‌الدین (1385) غزلیات سعدی، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1377) «جادوی مجاورت»، مجلۀ بخارا، شمارۀ دو، صص 16 ـ 26.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1385) موسیقی شعر، تهران: آگه.
• شمس‌العلمای گرگانی، محمدحسین (۱۳۷۷)، ابدع‌البدایع، به اهتمام حسین جعفری و با مقدمۀ جلیل تجلیل، تبریز: احرار.
• شمیسا، سیروس (1385) بیان، تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس (1395) نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا.
• فتوحی، محمود (1390) «جادوی نحو در غزل سعدی»، سعدی شناسی، شمارۀ 14، صص 159-170.
• فتوحی، محمود (1391) سبک شناسی: نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• همگر یزدی، خواجه مجدالدین (1375)، دیوان مجد همگر، به تصحیح احمد کرمی، تهران: انتشارات ما.