ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

سبک‌شناسی داستانهای فتح‌الله بی‌نیاز

صفحه (147 - 162)
سید حمید طباطبایی سبقی ، رجب فخراییان (نویسنده مسئول)، محمدعلی شریفیان
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1400

چکیده

زمینه و هدف: سبک پدیده ای انسانی است و همانند آدمی، چند‌وجهی است. شناخت سبک، مستلزم رشتۀ پیچیده ای از بررسیهای همه جانبه است. تحلیل سبک‌شناسی آثار داستانی در سه محور صورت میپذیرد؛ یکی سبک‌شناسی زبان داستان که سه سطح آوایی، لغوی و نحوی را در بر میگیرد؛ دیگری سبک‌شناسی ادبی که شامل خلاقیتهای ادبی متن است و از رهگذر تشبیه، استعاره، مجاز و... شکل میگیرد. و سرانجام سبک‌شناسی فکری که مؤلفه ها و ابعاد محتوایی و اندیشگانی متن را میکاود. در این پژوهش سعی شده است عناصر زبانی، ادبی، و فکری سبک‌ساز داستانهای فتح‌الله ‌بی‌نیاز شناخته شود تا سبک داستانهای او از دیگر نویسندگان متمایز‌ گردد.

روش مطالعه: این پژوهش بر اساس روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته و گردآوری اطلاعات آن ازطریق منابع کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: بر اساس بررسیهای انجام‌شده، عناصر زبانی سبک‌ساز داستانهای‌ فتح‌الله بی‌نیاز در سطح واژگانی، محاوره گرایی واژگانی، استفادۀ زیاد از صفات و قیود، تتابع صفات و اضافات، تنوّع وجوه فعلی اعم از اخباری، التزامی و... است. در سطح نحوی نیز، استفاده از جملات کوتاه و ساده، تعدّد فعل، و تتابع افعال، عناصر سبک‌ساز هستند. عناصر ادبی سبک‌ساز نیز در داستانهای‌ این نویسنده، استفاده از آرایه های تشبیه و کنایه است که بسامد زیادی هم ندارد.

نتیجه گیری: اصلیترین ویژگی داستانهای بی‌نیاز که میتوان گفت تقریباً بر تمامی لایه های سبکی آثار او سایه افکنده است، القای احساس تنهایی، ناامیدی و دلمردگی است؛ بطوریکه غالب صفات، قیود، افعال و صنایع ادبی در این متون تحت‌تأثیر این احساسات انتخاب شده اند؛ بطور خودآگاه یا ناخودآگاه. فراوانی کلمات معطوف، اتباع، افعال ساده و مرکب، جملات کوتاه و گزارشگونه از دیگر ویژگیهای زبانی آثار اوست. بنمایه های فکری آثار او را میتوان در مرگ، تنهایی، انتقادهای اجتماعی، سردی روابط و یکنواختی زندگی خلاصه کرد.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , داستان معاصر , فتح‌الله بی‌نیاز

• بی‌نیاز، فتح‌الله (1370) دردناکترین داستان عالم، تهران: توسعه.
• بی‌نیاز، فتح‌الله (1381) عطش ماندگار، تهران: توس.
• بی‌نیاز، فتح‌الله (1382) افعیها خودکشی نمیکنند، تهران: مروارید.
• بی‌نیاز، فتح‌الله (1386) بعد از مرگ هنوز میمیرم، تهران: آوای کلار.
• زرینی، علی و طاهری، حمید (1400) «سبک‌شناسی لایۀ نحوی در داستا قران حبشی» کهن‌نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (1) 12، صص 161-194.
• شمیسا، سیروس (1393) کلیات سبک‌شناسی، تهران: میترا.