ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

هنر فردوسی در توصیفات شاهنامه

صفحه (41 - 64)
حسین عزیزپور معلم ، حسینعلی پاشاپاسندی (نویسنده مسئول)، سوزان جهانیان
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: توصیف و تصویرآفرینی از مهمترین تواناییهای شاعر در خلق یک اثر منظوم بشمار می‌آید؛ زیرا او این کار را با استفاده از اندوخته های ذهنی و علمی خود و بکار بردن امکانات زبانی و بیانی انجام میدهد. شاهنامۀ فردوسی از جمله منظومه‎هایی است که از این منظر جایگاه رفیعی دارد. حکیم طوس در نهایت هنرمندی موقعیتها، اشخاص، گفتگوها، صحنه ها و رویدادها را توصیف نموده و تصاویر بدیع، جذاب و ماندگاری خلق نموده است. در این جستار سعی بر این است که راز زیبایی و جذابیت توصیفات فردوسی در شاهنامه مورد بررسی قرار گیرد، اینکه فردوسی چگونه و با استفاده از چه شگردهایی چنین تصاویری خلق نموده است؟

روش مطالعه: روش این پژوهش توصیفی و تحلیل محتواست. داده ها براساس مطالعات کتابخانه ای گردآوری و نمودار فراوانی نیز ترسیم شده است. جامعۀ آماری کل شاهنامه به کوشش سعید حمیدیان است.

یافته ‎ها: فردوسی در انواع صحنه‎های حماسی و غنایی، عناصر گوناگونی مانند انسانها، جانوران، طبیعت، اشیاء و حتی مفاهیم انتزاعی را توصیف نموده است. وی در این راه از امکانات زبانی (انواع جناس، انواع تکرار، موازنه و ترصیع، لغات و ترکیبات) و آرایه‎های بیانی (تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز) بهره برده است.

نتیجه گیری: راز موفقیت توصیفات شاهنامه در استفاده از انواع عناصر وصف و هنرمندی و خلاقیت در بکارگیری امکانات زبانی و بیانی است. فردوسی با چیره دستی کم‌نظیر خود توانسته است اوج تصاویر حماسی و غنایی را بنمایش بگذارد.

کلمات کلیدی
توصیف , شاهنامۀ فردوسی , امکانات زبانی , آرایه های بیانی

• بررسی تشبیه تفضیل در شعر عماد فقیه، طالبیان، یحیی (1384) مجلّه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، (1) 22، صص 31 – 33.
• بررسی لحن داستانهای غنایی شاهنامه، هدایتی، عباس و همکاران (1399) ماهنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، (11) 13، صص 247-267.
• بلاغت وصف در داستان سیاوش، عقدایی، تورج (1394) زیبایی‌شناسی ادبی، (25) 6، صص 9 – 44.
• داستان و شخصیت‎پردازی در داستان، عبداللّهیان، حمید (1381) تهران، مجلّۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 162 و 163، ص34.
• درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، حمیدیان، سعید (1393) تهران: ناهید، ص449.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، فرشیدورد، خسرو (1363) تهران: امیرکبیر، ص451.
• زیب سخن یا علم بدیع پارسی، نشاط، سیّدمحمود (1342) تهران: چاپخانۀ رنگین، ص308.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (1389) به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• شرح فارسی مختصرالمعانی، عرفان، حسن (1379) جلد1، قم: هجرت، ص351.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1396)تهران: آگه، صص3، 31، 388، 446، 449.
• فرّخی سیستانی، یوسفی، غلامحسین (1368) تهران: علمی، صص472-474.
• فردوسی و سنّت و نوآوری در حماسه سرایی، عبادیان، محمود (1387)، تهران: مروارید، ص265.
• فنّ شعر، ارسطو (بی‌تا) ترجمۀ عبدالحسین زرّین‌کوب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، صص138-139.
• مَثَل السّائر فی ادب الکاتب و الشاعر، ابن‌اثیر جزری، ضیاءالدّین (1399) گردآورنده محمّد محیی‌الدّین عبدالحمید، بیروت: مکتبه العصریّه، ص183.
• مختصرالمعانی، تفتازانی، سعدالدّین (1392) قم: دارالفکر، ص237.
• معانی و بیان، شمیسا، سیروس (1374) تهران: فردوس، ص67.
• نامۀ باستان، کزازی، میر جلال‌الدّین (1379) جلد1، تهران: سمت، ص317.
• نقد نوین در حوزه شعر (مجموعه مقالات)، سلاجقه، پروین (1389) تهران: مروارید، ص312.
• نقد و تحلیلی بر استعاره عنادیه درکتب بلاغی، آقاحسینی، حسین (1382) مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 342، صص137- 125.
• یادداشتهای شاهنامه، خالقی مطلق، جلال (1393) تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.