ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 6، شهریور 1401 ، شماره پی در پی 76

بررسی و مقایسۀ اندیشه و مفاهیم سلوکی نجم الدین کبری و نجم الدین رازی

صفحه (161 - 179)
شهروز گودرزی منفرد ، مهدی محبتی (نویسنده مسئول)، جلیل تجلیل ، رقیه صدرائی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

هدف و زمینه: مفاهیم عرفانی و سلوکی در میان سلسله های مختلف وجوه اشتراک و افتراق بسیاری دارند. نوع اندیشه و نگاه خاص عرفا به معرفت، ویژگیهای شیخ، صفات مرید، شرایط خلوت، ذکر و اهمیت آن، مشاهده و سماع، باعث بوجود آمدن سلسله های گوناگون شده است. در این تحقیق معارف اشاره شده بصورت مقایسه ای بین استاد و شاگرد، نجم الدین کبری و نجم الدین رازی، با توجه به آثار آنها مورد بررسی قرار گرفته است و اعتقاداتی چون صاحب امر «کُن» و اسم اعظم بودن ولی، آداب مریدی و ارتداد مرید، و بی‌ارزش بودن خلوت بدون ذکر، مشاهدات و رنگها و دلایل مشاهده، سماع و دلایل آن در این تحقیق بررسی شده اند.

روش مطالعه: این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفته است و محدوده و جامعۀ مورد مطالعه فوائح الجمال، آداب الصوفیه، السایر الحایر، و اصول العشره از نجم الدین کبری و مرصادالعباد، منارات السائرین، و مرموزات اسدی از نجم الدین رازی است.

یافته ها: نظرات نجم الدین کبری بعلت وجود آثار بسیار موجز و ساده و مخاطب عام داشتن مورد بیمهری قرار گرفته و در سیر تفکر عرفان قبل از ابن عربی و معارف ابن عربی جای خالی آن دیده میشود. نظریات نجم کبری دارای غور قابل توجهی است که در میان حکایتها پنهان مانده است.

نتیجه گیری: آنچه نجم الدین کبری در مباحث عرفانی و سلوکی بیان میکند بسیار پراکنده است و با جستار دقیق و کنار هم قرار دادن مطالب، میتوان به بدیع و عمیق بودن اندیشۀ وی پی برد. افکار و اندیشه های نجم رازی اشتراکات بسیاری با نجم کبری دارد اما آنجا که پای مباحث خانقاهی بمیان می‌آید و یا در مباحث جنجالی خارج از فهم عوام، نجم رازی را سخنی نیست.

کلمات کلیدی
نجم الدین کبری , نجم الدین رازی , سلوک , عرفان

• آداب‌الصوفیه و السایرالحایر، نجم‌الدین‌ کبری‌، احمدبن‌ عمر (۱۳۹۰). دو رسالۀ فارسی کهن در تصوف، به تصحیح مسعود قاسمی، تهران: طهوری.‬‬‬
• احیاء علوم الدین، غزالی، محمدبن محمد (بی‌تا) ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.‬
• الاصول‌ العشره ، نجم‌الدین‌ کبری‌، احمدبن‌ عمر (۱۴۳۷). به تصحیح رضی‌الدین‌ عبدالغفور لاری و نجیب مایل‌ هروی‌، تهران‌: مولی‌.‬‬‬‬‬‬
• سیر و طیر از ملک تا ملکوت، نجم‌ رازی‌، عبدالله بن‌ محمد (۱۳۹۰). ترجمۀ منارات‌السائرین الی حضره الله و مقامات‌الطایرین از محمود افتخارزاده، تهران: جامی.‬‬‬
• مرصادالعباد، نجم‌ رازی‌، عبدالله بن‌ محمد (۱۳۸۰). به تصحیح محمد امین ریاحی‌. ‏تهران‌: ‏علمی‌ و فرهنگی‌.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
• مرموزات‌ اسدی‌ در مزمورات‌ داوودی،‌ نجم‌ رازی‌، عبدالله بن‌ محمد. (۱۳۸۱). به تصحیح محمدرضا شفیعی‌ کدکنی‌، تهران‌: سخن‌.‬‬‬
• نسیم جمال و دیباچۀ جلال (فوائح‌ الجمال‌ و فواتح‌ الجلال‌). نجم‌الدین‌ کبری‌، احمدبن‌ عمر (۱۳۸۸). به تصحیح‏ فریتس مایر و قاسم انصاری‌، تهران: طهوری.‬‬‬‬‬‬