فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

بررسی و تحلیل نامه نگاریهای عاشقانه در دو منظومه «خسرو و شیرین و لیلی و مجنون» نظامی و مقلدانش

صفحه (225 - 244)
مارال غلامی کوتنانی(نویسنده مسئول)، ناصر علیزاده
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 1395

چکیده
نامه نگاری به عنوان یک نوع ادبی از اهمیت فراوانی برخوردار است و به نثر و نظم در تاریخ زبان فارسی دیده میشود. در کنار انواع نامه های سیاسی ، دیوانی با ارزشهای ادبی و گونه های دهنامه سرایی ، در بسیاری از داستانهای عاشقانه ادب فارسی نیز به دلیل دوری عاشق و معشوق ، نامه نگاری با کارکرد خاصی حضور دارد. در این مقاله از میان آثار ادب فارسی دو منظومه غنایی « خسرو و شیرین » و « لیلی و مجنون » نظامی به عنوان بزرگترین داستان سرا و منظومه های سه مقلد او ، امیرخسرو دهلوی ، سلمان ساوجی و جامی مورد بررسی قرار گرفته است و نامه های عاشقانه انها از منظر تعداد ابیات ، نحوه آغاز و پایان ، ساختار کلی ، مضامینو انتخاب قاصدمقایسه شده است با این تحلیل و بررسی میزان شباهت و اختلاف نامه ها از سویی جایگاه نظامی را به عنوان بزرگترینشاعر تاثیر گذار در حیطه داستانسرایی نمایانتر ساخته و از دیگر سو میزان خلاقیت و یا تبعیت هنرمندانه مقلدان او را نیز آشکار می سازیم. بررسی ها نشانگر کارکرد متفاوت نامه نگاری در دو منظومه غنایی نظامی است که در « خسرو و شیرین » نامه ها به جای بیان مطلق دلتنگیهای عاشقانه ، تحت تاثیر ساختار داستان و خلاقیت نظامی تبدیل به بستری برای سرزنش و شکایت از یار میشود و « دهلوی » یکی از مقلدان موفق در ادامه این شیوه است. از منظر پربسامدترین مضمون مشترک در تمامی نامه ها نیز موضوع ثابت « وصف حال عاشق و معشوق » را میتوان نام برد..

کلمات کلیدی
منظومه غنایی , دهنامه سرایی , نظامی , نامه عاشقانه , فن نامه نگاری

• متون پهلوی. آسانا ، جاماسب (1371) گزارش سعید عریان .تهران . کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
• ده نامه نویسی در ادب فارسی و ده نامه شاه شجاع . باقری ، مهری (1380).مجله نامه انجمن. پاییز. شماره 3
• سیر تطور دهنامه و سی نامه سرایی در شعر فارسی با تکیه بر تحلیل ساختاری و محتوایی. بابا صفری ، علی اصغر، حیدری . بتول ( 1392)پژوهشنامه ادب غنایی سیستان و بلوچستان . دوره 11
• مثنوی هفت اورنگ .جامی ، عبدالرحمن بن احمد ،(1385). تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. انتشارات اهورا . تهران
• ده نامه سرایی یک نوع ادبی ناشناخته در زبان فارسی .خان محمدی ، علی اکبر (1378)نشریه گلچرخ. شماره 21
• فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران .دانش پژوه ، محمد تقی ( 1340) انتشارات دانشگاه تهران
• سیر نامه نگاری در ادبیات فارسی دانش پژوه ، منوچهر(1377). انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
• خمسه امیر خسرو .دهلوی، امیر خسرو ( 1362). تصحیح امیر احمد اشرفی. انتشارات شقایق
• پیشینه ترسل و نامه نگاری در ایران از آغاز تا قرن ششم هجری . رمضانی ، علی (1392). پژوهشنامه ادب غنایی سیستان .شماره 21
• کلیات سلمان ساوجی . ساوجی سلمان (1389) . انتشارات سخن .تهران
• کتابشناسی توصیفی منشات،مکاتبات و نامه ها. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. صالحی ، نصرالله (1380).دی و بهمن.شماره51و52
• دهنامه سرایی در ادب پارسی و نگاهی به غزل-مثنوی. عباسیه کهن ، محمد(1372)مجله شعر. فروردین.. شماره 1
• دهنامه گویی در ادب پارسی و دهنامه حریری. عیوضی ، رشید (1354)مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی . دانشگاه تبریز
• فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان. اسلام آباد ،منزوی، احمد (1365) مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
• خسرو و شیریننظامی ، الیاس بن یوسف .(1391)تصحیح وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان.نشر قطره. تهران
• لیلی و مجنون ، الیاس بن یوسف.(1385) تصحیح برات زنجانی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران