ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 5، مرداد 1401 ، شماره پی در پی 75

ویژگیهای سبکی قصاید و غزلیات محمّد یوسف کلهر کرمانشاهی

صفحه (1 - 23)
عبدالرضا نادری فر (نویسنده مسئول)، زینب حیدری فرد
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: مهمترین عامل برای معرفی یک اثر ادبی بررسی سبک‌شناسی است؛ چراکه سبک‌شناسی یکی از راه های نقد روشمند است که میتواند متون ادبی را مورد بررسی قرار دهد. محمّدیوسف کلهرکرمانشاهی متخلّص به یوسف، شاعر و نویسنده خوش‌قریحه قرن سیزدهم هجری و از سخنوران توانمند دوره بازگشت ادبی است که جایگاه علمی و ادبیش، آنچنان که سزاوار اوست، مورد تحقیق و کنکاش قرار نگرفته است. او دارای آثار ارزشمندی به نظم و نثر است. از جمله آثار او دیوان اشعاری است که در قالبهای گوناگون قصیده، غزل، مثنوی، قطعه و ترکیب بند سروده شده ‌است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل سبک شناسی قصاید و غزلیات یوسف است که علاوه بر آشکار کردن شگردهای زبانی، ادبی و فکری این شاعر، به کشف برخی از حقایق تاریخی و فرهنگی ایران نیز منجر خواهد شد.

روش مطالعه: پژوهش فعلی با توجه به ماهیت نظری آن بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و به سبک توصیفی – تحلیلی صورت پذیرفته است. جامعه و محدودۀ مدنظر در آن دیوان محمدیوسف کلهرکرمانشاهی به تصحیح، شرح، تحشیه و تعلیقۀ محمدابراهیم مالمیر و آزاده حسین زاده است که انتشارات انصاری آن را منتشر کرده است.

یافته ها: نوآوری‌های یوسف در زمینه واژگان و ترکیبات ابداعی سبب شده اشعار او در میان هم نوعانش از نمود خاصی برخوردار شود. مضامین عاشقانه، آیینی، عرفانی، مدح و مفاخره از اندیشه های مسلّط بر اشعار او بشمار میروند. همچنین تشبیه، تلمیح، کنایه و تشخیص از برجسته ترین صور خیالی هستند که با بسامد بالایی در اشعار او بکار رفته اند.

نتیجه گیری: بررسی شاخصه های اصلی این اشعار گویای آن است که زبان شعری یوسف عمدتاً ساده، پخته، دلنشین و عاری از عیوب فصاحت و بلاغت است. این اثر هرچند متأثر از سبک خراسانی و عراقی است، بکار بردن سبک شخصی در آن توسط شاعر، علت اصلی برجستگی آن بشمار میرود. در سطح زبانی استفاده از بحرهای هزج، مجتث و رمل باعث روانی شعر یوسف شده است. در سطح ادبی تشبیه، استعاره، کنایه و بدیع نسبت به سایر آرایه های ادبی، از بسامد بیشتری برخوردارند و در سطح فکری مضامین عاشقانه، عارفانه، مذهبی و آیینی، نوجویی و مفاخره بیشتر مشاهده میشود.

کلمات کلیدی
یوسف , سبک شناسی , قصاید , غزلیات , بازگشت ادبی

• ادبیات ایران از روزگار جامی تا به امروز، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). چاپ شده در تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز. نویسندگان: جورج مورلین و... . ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره.
• بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعر آن دوره، شاملو، اکبر و دزفولیان، کاظم (1387). مجلۀ تاریخ ادبیات فارسی، شمارۀ (59-3)، صص102- 90.
• بیان، کزازی، میرجلال‌الدین (1385). زیبایی شناسی سخن پارسی، چاپ هفتم. تهران: نشر مرکز.
• دیوان اشعار، کلهرکرمانشاهی، محمدیوسف (1391). به مقدمه و تصحیح محمدابراهیم مالمیر و آزاده حسین‌زاده، تهران: انصاری.
• سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1391). تهران: سخن.
• سیب باغ جان، خلیلی جهان‌تیغ، مریم (1380). تهران: سخن.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدین (1391). تهران: هما.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). چاپ سیزدهم. تهران: آگاه.
• وزن و قافیۀ شعر فارسی، وحیدیان کامیار، تقی (1369). تهران: مرکز دانشگاهی.