ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

تحلیل کارکردهای بلاغی و ایدئولوژیک داستان انبیاء در دیوان صائب

صفحه (221 - 238)
فاطمه زمانی (نویسنده مسئول)، مژگان میرحسینی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1400

چکیده

زمینه و هدف: داستانهای دینی و اساطیری مانند قصه خضر، سلیمان، یوسف، عیسی، موسی و غیره به نحو چشمگیری در دیوان غزلیات صائب بکار رفته اند. با توجه به اینکه شاعران و نویسندگان متناسب با مختصات ادبی و اندیشگانی عصر خویش به بازآفرینی دیگر متون میپردازند، قصص انبیاء نیز در دیوان صائب بایست از کارکردهای بلاغی و ایدئولوژیکی ویژه ای برخوردار باشد.

روش مطالعه: در این مقاله پربسامدترین تلمیحات داستانی انبیاء براساس جلد اول دیوان صائب استخراج شده است. آنگاه وجوه بلاغی و ایدئولوژیک هریک از داستانها در ساختار غزلیات صائب تحلیل شده است.

یافته ها: قصه هر پیامبر با عبور از منشور مضمون پردازی نمودهایی از عشق زمینی سبک خراسانی و عشق ملکوتی سبک عراقی را بازآفرینی کرده و طیفهای معنایی و بلاغی بکری خلق کرده است.

نتیجه گیری: صائب از زوایای گوناگون تفسیرهایی ادبی، اجتماعی و عرفانی از داستان پیامبران ارائه میدهد. وی با ایجاد تغییرات محتوایی و کمّی در داستان انبیاء، نه تنها از تکرار ملال آور آنها جلوگیری کند، دلالتهای معنایی تازه ای به آنها بخشیده است و از دریچه ملاکها و موازین اخلاقی و اجتماعی عصر خویش، به نقد قصص انبیاء نشسته است.

کلمات کلیدی
قصص انبیاء , مضمون پردازی , ادبیت , ایدئولوژی , غزلیات صائب

• قرآن مجید.
• تأثیر روایت قرآن از داستان حضرت سلیمان (ع) در ادب فارسی، داوری، پریسا (1391)، فصلنامۀ نقد و ادبیات تطبیقی (پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی) دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه رازی کرمانشاه، (5) 2، صص 23- 52.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله (1363)، تهران: فردوس.
• تحول شعر فارسی، مؤتمن، زین العابدین (1339)، تهران: چاپ شرق.
• جهان بیدل، حسینی فطرت، سیدمحمد (1393). تهران: عرفان.
• دانشنامه نظریه های ادبی معاصر، مکاریک، ایرناریما (1390). چاپ چهارم. تهران: آگه.
• درآمدی بر سبک شناسی در ادبیات، عبادیان، محمود (1372)، تهران: علمی.
• درد عشق زلیخا، ستاری، جلال (1372)، تهران: طوس.
• دیوان غزلیات، صائب تبریزی، (1364)، تصحیح محمد قهرمان، جلد1، تهران: علمی و فرهنگی.
• رسائل جامع، انصاری، خواجه عبدالله (1365). به تصحیح وحید دستگردی، مقدمه و شرح کامل به قلم سلطان حسین تابنده گنابادی، تهران: کتابفروشی فروغی.
• سبک شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، غلامرضایی، محمد (1391) تهران: جامی.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1374). تهران: فردوس.
• سبک شناسی، رویکردها، نظریه ها و روشها، فتوحی رودمعجنی، محمود (1390)، تهران: سخن.
• صمت و خاموشی از دیدگاه عرفا، یلمه ها، احمدرضا (1391)، فصلنامۀ تخصصی عرفان اسلامی، (32) 8، صص 40- 60.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین (1386). چاپ 26، تهران: هما.
• قصص الانبیاء، نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم بن منصور (1382) به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: علمی و فرهنگی.
• کلیات سبک شناسی، شمیسا، سیروس(1384) تهران: میترا.
• معنی بیگانه، در شعر صائب تبریزی، حسن پور آلاشتی، حسین (1384). نشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شماره مسلسل 196، صص 69-84.
• نظریه ادبی سبک هندی، با تأکید بر اشعار صائب تبریزی، بابایی، شهربانو و طلوعی آذر، عبدالله و مدرسی، فاطمه (1396). ادب فارسی، (2) 7، صص 133- 149.
• نقد ادبی در سبک هندی، فتوحی رودمعجنی، محمود (1385)، تهران: سخن.
• نقد نوین در حوزه شعر، سلاجقه، پروین (1394)، تهران: مروارید.