ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

بررسی داستان «دایی جان ناپلئون» از ایرج پزشکزاد و داستان «آزیتا» از حسینقلی مستعان، براساس روایت داستانی شلومیت ریمون کنان

صفحه (65 - 80)
افسانه صحتی گرگان ، منیره احمد سلطانی (نویسنده مسئول)، اشرف شیبانی اقدم
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1400

چکیده

زمینه و هدف: در اغلب کتابهای نقد ادبی، زاویه دید را بعنوان راوی درنظر گرفته اند. اما شرایط راوی و نوع روایت و دیگر مسائل مربوط به روایت از قبیل زمان روایت، مکان روایت و اعتمادپذیری و دیگر عناصر روایت چیزی است که توسط نقادانی مثل کنان به آن پرداخته شده است. با همین رویکرد به تحلیل منطق روایی متن در داستانهای «دایی جان ناپلئون» از ایرج پزشکزاد و داستان «آزیتا» از حسینقلی مستعان پرداخته خواهد شد.

روش مطالعه: روش تحقیق این مقاله، توصیفی-تحلیلی است که ازطریق مطالعات کتابخانه ای و جستجو در منابع دست اول روایت شناسی گردآوری شده است.

یافته ها: ایرج پزشکزاد در کنار طنزپردازی که مؤلفه اصلی اغلب آثار اوست، ازطریق راوی میان داستانی، منطق روایی متن را بصورت کاملاً منسجم ارائه میدهد. توالی زمانی رخدادهای داستان بر روابط علّی و معلولی آن ارجحیّت دارد. روایت در داستان حسینقلی مستعان به قول کنان «مؤلف مستتر» است. او ازطریق راوی فراداستانی، بصورت نامنسجم رخدادها را وارد داستان میکند و همین امر باعث سردرگمی خواننده متن میشود.

نتیجه گیری: برخی نویسندگان ازطریق راوی میان داستانی و حوادث منظم، باورپذیری داستان را برای مخاطب فراهم میکنند. در مقابل برخی دیگر بدون درنظر گرفتن روابط علی و معلولی رخدادها، فقط با هدف ارائه پیام اخلاقی، اجتماعی و یا غیره، باعث سردرگمی مخاطبان در فضای داستان میشوند.

کلمات کلیدی
ایرج پزشکزاد , حسینقلی مستعان , روایت داستانی , شلومیت ریمون کنان , روایتگری

• آزیتا، مستعان، حسینقلی (1352). تهران: بنگاه مطبوعاتی شیپور و کتابخانه گوتنبرگ.
• بررسی روایت‌شناسی طبقات الصوفیه براساس نظریه «زمان در روایت» ژرارژنت، صدیقی لیقوان، جواد و علوی مقدم، مهیار (1396). متن شناسی ادب فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره جدید، شمارۀ 2 (پیاپی 34)، صص 98-85.
• دایی جان ناپلئون، پزشکزاد، ایرج (1352). تهران: صفی علیشاه.
• درآمدی بر رویکرد روایت‌شناختی به داستان روایی با نگاهی به رمان آینه های دردار هوشنگ گلشیری، حرّی، ابوالفضل (1387). پژوهشهای زبانهای خارجی، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، (208) 51، صص 53-78.
• درآمدی نقادانه- زبان‌شناختی بر روایت، تولان، مایکل جی (1382). ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
• دستور زبان داستان، اخوت، احمد (1371). اصفهان: نشر فردا.
• روایت‌ داستانی: بوطیقای معاصر. کنان، شلومیت ریمون (1387). ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
• روایت‌شناسی، درآمدی زبان‌شناختی-انتقادی، تولان، مایکل جی (1386). ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
• رویکردی روایت‌شناختی به داستان دو دنیا اثر گلی ترقی حدادی، الهام (1388). فصلنامه نقد ادبی. (5) 1، صص 41-72.
• زمان و روایت، قاسمی پور، قدرت (1399). نقد ادبی، (2) 1، صص 123-144.
• ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک (1370). تهران: نشر مرکز.
• فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، کادن، جی.ای. (1380)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.
• مبانی نظریه ادبی، برتنس، هانس (1391). ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.