ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 2، اردیبهشت 1401 ، شماره پی در پی 72

نوآوریهای‌ سبکی فارغ گیلانی و ویژگیهای شعری او در فارغنامه

صفحه (225 - 247)
ابوالفضل مرادی رستا (نویسنده مسئول)، علی محمد مؤذنی ، معصومه بهبودی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1397

چکیده

زمینه و هدف: «حسین بن حسن رودسری گیلانی» با تخلص شاعری «فارغ» یکی از شاعران ناشناختۀ ایران در قرن دهم و دهه های آغازین قرن یازدهم در عرصه سرایش حماسه دینی است. در این مقاله بر آنیم که ضمن معرفی اجمالی این شاعر گرانقدر و دیوان فارغنامه، به بررسی ویژگیهای سبکی و محتوایی این نسخه از سه منظر فکری، زبانی و ادبی بپردازیم.

روش مطالعه: پژوهش حاضر براساس شیوه اسنادی (کتابخانه) و بر پایه مطالعه مستقیم ابیات فارغنامه بوده است. برای انجام این پژوهش، ویژگیهای سبکی، محتوایی فارغنامه ریزبریز و نکته به نکته استخراج شده و آنها را بطور مختصر و مفید مطرح کرده ایم.

یافته ها: فارغنامه همچون دیگر حماسه های دینی دورۀ صفوی آمیخته ای از واقعیت و افسانه است که البته گاه جنبۀ داستانی و خیالپر‌دازی شاعرانه بر واقعیت برتری دارد؛ اگر چه وجود حضرت علی ‌(ع) یک امر حقیقی در این داستانها محسوب میشود ولی هیچگاه برای ایشان چنین صحنه هایی روی نداده و چنین جنگهایی که تاریخ گواه آن باشد، مشاهده نشده است. سرزمینهای موردنظر نیز در فارغنامه ناشناخته است.

نتیجه گیری: منظومه فارغنامه، علی‌رغم اینکه دارای ابیاتی سست و سرشار از ایرادهای لفظی و معنوی است، کتاب موردپسند جامعه مذهبی است. ازجمله ویژگیهای شعری این شاعر، استفاده فراوان از صنایع بدیعی در حوزه بدیع لفظی و معنوی است که از این میان، جناس در حوزه موسیقی درونی، و تشبیه در حوزه موسیقی معنوی پربسامدترین آرایه های ادبی هستند. از دیگر ویژگیهای این نسخه خطی بکارگیری ردیفهای فعلی است؛ بگونه ای که بخش زیادی از اشعار دیوان، مردف هستند. عیوب قافیه نیز در منظومه فارغنامه بسیار دیده میشود. از مهمترین مضامین فکری این کتاب، میتوان مواردی را چون «بنمایه ها و باورهای اساطیری، اندیشه های اخلاقی، اندیشه های مذهبی، مدح و ستایش، دعا و اصطلاحات نجومی» ذکر کرد.

کلمات کلیدی
فارغ گیلانی , فارغنامه , حماسه دینی , حضرت علی (ع)

• قرآن کریم.
• آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس. (1382). تهران: فردوس.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمد. (1393). تهران: سخن.
• بیان و معانی، شمیسا، سیروس. (1383). تهران: فردوس.
• پیوند موسیقی و شعر، ملاح، حسینعلی. (1367). تهران: صفا.
• تکرار اساس موسیقی شعر، جمالی، شهروز. (1383). کیهان فرهنگی، شمارۀ 216، صص 60- 61.
• ردیف و موسیقی شعر، محسنی، احمد. (1382). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• سبک‌شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود. (1390). تهران: سخن.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1387). تهران: آگه.
• فارغنامه، فارغ گیلانی، حسین بن حسن، نسخۀ چاپ سنگی به شمارۀ 3816 دانشگاه تهران.
• فارغنامه، فارغ گیلانی، حسین بن حسن، نسخۀ خطی به شمارۀ 210903، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدین. (1383). تهران: هما.
• فهرست نسخه های خطی فارسی، منزوی، احمد. (1351). ج 4، تهران: مؤسسه فرهنگی منطقه ای.
• گیلان در قلمرو شعر و ادب، فخرایی، ابراهیم. (1356). تهران: جاویدان.
• مبانی سبک‌شناسی شعر، سمیعی گیلانی، احمد (1384). نشریۀ ادب پژوهی، (2) 1، صص49-76.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). تهران: آگاه.
• نگاهی به دو مقالۀ فارغ گیلانی- نوزاد، فریدون. (1381). گیلان: فصلنامۀ سیاسی ادبی فرهنگی گیلان، (2) 2.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس. (1368). تهران: فردوسی.
• نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیّل و احساسات شاعرانه، فیاض منش، پرند. (1384). پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شمارۀ 4، صص 163-186.
• واج‌آرایی و تکرار در شعر خاقانی، کرمی، محمدحسین؛ حسامپور، سعید. (1383). فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ سوم، صص 137-161.