ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 10، دی 1400 ، شماره پی در پی 68

بررسی معنای وجودی در افکار سعدی با تکیه بر روان‏درمانگری اگزیستانسیال اروین یالوم

صفحه (173 - 195)
لیلا آذرنیوار ، شکرالله پورالخاص (نویسنده مسئول)، احمدرضا کیانی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: اگزیستانسیالیسم از جمله مکاتب سنتی است که در فلسفۀ معاصر مطرح‏ میشود و توانسته در بسیاری از حوزه های علوم ‏انسانی مثل ادبیات، هنر و بویژه روانشناسی، جایی برای خود باز کند. نظریه‏پردازان و اندیشمندان روانشناسی دیدگاهها و رویکردهای متفاوتی در این خصوص ارائه‏ داده‏اند. یالوم یکی از روان‏درمانگران اگزیستانسیال معاصر است که به افراد در مواجهه با مسائل زندگی از قبیل انزوا، بیگانگی، بی‏معنایی (پوچی)، ترس از مرگ، درد و رنج کمک میکند. در نظریۀ روان‏درمانگری وی پرسش دربارۀ معنای زندگی، مهمترین و ضروریترین مؤلفه ‏است که اساس روان‏درمانگری او بشمار میرود‏. در این پژوهش سعی میشود معنای وجودی و راههای دستیابی به مفهوم معنای زندگی و همچنین ارائۀ راهکارهایی برای مقابله با معضل بی‏معنایی در بوستان و گلستان سعدی بررسی شود.

روش مطالعه: روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‏ای و روش تنظیم آن توصیفی - تحلیلی است. در این پژوهش از کتابها و مقاله‏ها و پژوهشهای موجود درخصوص سعدی و یالوم و دیگر منابع مکتوب موجود در این زمینه استفاده شده ‏است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، بوستان و گلستان سعدی به تصحیح غلامحسین یوسفی و آثار ترجمه شده (سپیده حبیب) از اروین یالوم روان‏درمانگر معاصر است.

یافته‏ها: یافته‏های پژوهش گویای آن است ‏که با وجود تفاوت فرهنگی، زمانی و بُعد مکانی، هر دو اندیشمند به زبان و شیوه‏ای تقریباً یکسان در صدد ارائۀ راهکارهایی برای دستیابی به معنای واقعی زندگی و رهایی از پوچی و بی‏معنایی هستند. یکی از این راهکارها ارزشهای اخلاقی است. از نظر سعدی زندگی ذاتاً پوچ و بی‏معناست، اما ارزش قابل‏ملاحظه‏ای دارد که خود بشر مبدع آن است و آن منوط به رعایت یک سری اصول اخلاقی است.

نتیجه‏گیری: سعدی سعی ‏میکند تفکر در مورد معنای زندگی را بیاموزد. هدف او، هدایت انسان بسوی فضایل اخلاقی و ایجاد معنا در زندگانی است؛ بشرطی که آمادۀ پذیرش سختیها‏ و رنج بردن دربرابر مشکلات بعنوان بخشی از فرایند یافتن معنی باشیم. واژه هایی که از دل سعدی برمیخیزد، صادقانه و عمیقتر از آن است که انسان کوچکترین‏ رنگی از فریب در آن ببیند. سخنهای او با گذار چندین قرن هنوز کاربردی و ارزشمند است، همانطورکه هنرجو برای فعالیتی که درگیر آن است، به آموزگار رجوع‏ میکند، بیمارانی (مخاطبان) که درگیر زندگی و مشکلات آن و روان‏نژندی هستند میتوانند برای حل مشکلات و رفع نقصها و آشفتگیهای‏ وجودی به آثار سعدی مراجعه ‏‏کنند و با تأمّل در گفته‏ها و شعرهای او و بکارگیری این نکته‏ها در خود حالتی را بدست‏‏ آورند که برای بهبود زندگی و رهایی از پوچی مفید باشد. بنابراین هرچه انسان بیشتر به کیفیت زندگی خود و ارزشهای اخلاقی از قبیل فداکاری، نیکی، احسان، گذشت و نوع‌دوستی توجه داشته باشد،‏ زندگی برایش معنادارتر خواهد شد.

کلمات کلیدی
سعدی , یالوم , معنا , روان‏درمانگری اگزیستانسیال , بی‏معنایی , زندگی

• بررسی تنهایی اگزیستانسیال در دنیای مدرن و روشهای‏ مواجهه با آن با تکیه بر آراء اروین یالوم، امیری، مهسا و علیزمانی، امیرعباس (1397)، غرب‏شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم ‏انسانی و مطالعات فرهنگی، (1) 9، صص1-23.
• بررسی مواجهۀ با رنج آزادی اگزیستانسیال و راه‌های گریز از رنج آزادی از منظر اروین یالوم و مولانا، مظاهری، حبیب و علیزمانی، امیرعباس (1396) جستارهای فلسفۀ دین، انجمن علمی فلسفه، (1) 6، صص89-107.
• پزشک و روح، فرانکل، ویکتور (1372)، ترجمۀ سیف بهزاد، تهران: درسا.
• تحقیق دربارۀ سعدی، ماسه، هانری (1369)، ترجمۀ محمدحسن مهدوی ‏اردبیلی و غلامحسین یوسفی، چاپ ‏دوم، تهران: توس.
• گلستان، ‏سعدی شیرازی (1384)، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران: خوارزمی.
• حدیث خوش سعدی (دربارۀ زندگی و اندیشۀ سعدی)، زرین‏کوب، عبدالحسین (1378)، تهران: سخن.
• حکمت سعدی، هخامنشی، کیخسرو (1353)، تهران: امیرکبیر.
• در آرزوی خوبی و زیبایی (گزیدۀ بوستان‏سعدی)، یوسفی، غلامحسین (1383)، چاپ نهم، تهران: سخن.
• در جستجوی معنا، فرانکل، ویکتور (1363)، ترجمۀ نهضت صالحیان و مهین میلانی، تهران: درسا.
• دربارۀ معنای زندگی، دورانت، ویل (بی‏تا)، ترجمۀ شهاب‏الدین عباس، نسخۀ الکترونیکی.
• دژخیم عشق، یالوم، اروین، دیوید (1388)، ترجمۀ مهشید یاسایی، چاپ ‏دوم، تهران: آزمون.
• روان‏درمانی اگزیستانسیال، یالوم، اروین‏دیوید (1390)، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: نی.
• روان‏درمانی و جستجوی شادکامی بر مبنای چشم‏انداز وجودی، دورزن، امی‏فان (1396)، ترجمۀ احمدرضا کیانی و یاسمن جمشیدیان، تهران: کتاب ارجمند.
• سعدی در روانشناسی نوین، هاشمی، جمال (1378)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
• شیوۀ بیان سعدی در برخورد با افسردگی در بوستان و گلستان، خانیان، حمید (1391)، فصلنامۀ تخصصی سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، (2) 5، صص181-195.
• قلمرو سعدی، دشتی، علی (1354)، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
• کشف وجود (روانشناسی وجودی)، می، رولو (1391)، ترجمۀ سیدمحمدباقر حسینی‏فیاض، تهران: دانژه.
• گلستان، سعدی شیرازی (1344)، شرح محمد خزائلی، تهران: علمی.
• مابعدالطبیعی معنای زندگی به روایت اروین یالوم، شایانفر، شهناز و قلعه، الهه (1398)، پژوهشهای هستی‌شناختی، (51) 8، صص67-93.
• مامان و معنی زندگی (داستانهای روان‏درمانی)، یالوم، اروین ‏دیوید (1389)، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: قطره.
• هنر درمان: نامه‏ای سرگشاده به نسل‏جدید، یالوم، اروین دیوید (1389)، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران: قطره.