ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
اطلاعات مقاله
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) شماره 68

سال : 14
شماره : 10
شماره پی در پی : 68

ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 10، ، شماره پی در پی 68

تحلیل مقایسه ای موضوع، واژه ها و نحو دعاها و نفرینهای شاهنامه (مطالعۀ موردی داستانهای رستم و اسفندیار و کاموس کشانی)

صفحه (117 - 131)
زهرا روحانی ، حسینعلی قبادی (نویسنده مسئول)، سعید بزرگ بیگدلی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: شاهنامه یکی از مهمترین آثار هویتی و تاریخی ایرانیان است که از ابعاد مختلف اسطوره شناسی، داستانی، بلاغی و سبک شناسی قابل بررسی است. آنچه شاهنامه را از دیگر آثار هم عصرش متمایز میکند، سبک شخصی فردوسی است. در کتب و مقالات بسیاری به سبک خراسانی پرداخته شده اما سبک شخصی فردوسی کمتر مورد توجه بوده است. در این پژوهش برای شناخت سبک فردوسی و درک توانایی او در آفرینش دیالوگها، دو گفتمان متضادّ بشر یعنی دعا و نفرین، که از مظاهر بروز عواطف و احساسات آدمی در شرایط و موقعیتهای مختلف است و ریشه در غم و شادی انسان دارد، بررسی شده است.

روش مطالعه: این پژوهش نظری است و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دو داستان رستم و اسفندیار و کاموس کشانی از شاهنامۀ فردوسی به کوشش سعید حمیدیان است که نشر قطره آن را منتشر نموده است.

یافته ها: گزاره های دعایی در این دو داستان 18 بیت و گزاره های نفرینی 19 بیت است. بدین ترتیب در آغاز، محتوای گزاره های دعایی و نفرینی از میان ابیات استخراج و طبقه بندی شده است. مضمون دعاهای شاهنامه بیشتر طلب شادی و آرامش، غلبه بر دشمنان، آرزوی طول عمر و بهشت است و نفرینها نیز شامل درخواست نابودی دشمنان، نفرین کائناتی و شِکوه های نفرین گونه اند. نفرین واقعی که همان درخواست نابودی دشمنان است، در موقعیت خشم و عصبانیت و عموماً در صحنۀ نبرد بروز پیدا میکند ولی نفرین کائناتی و شِکوه های نفرین گونه در موقعیت غم و اندوه بروز و ظهور دارند. پس از بررسی محتوایی دعاها و نفرینها، با روش توصیفی - تحلیلی واژه ها، افعال، نحو و الگوی چینش جملات در هر دو نوع از گزاره ها توصیف شده است.

نتیجه گیری: فردوسی در چینش اجزای جمله از یک الگوی خاص تبعیت نکرده اما با بررسی و تحلیل داده ها، عبارتهای کلیدی و تکرارشده ای یافت میشود که فردوسی در ترسیم دو موقعیت دعا و نفرین از آنها استفاده کرده است. در گزاره های دعایی، عبارتهای کلیدی و مکرّر «بی تو مباد»، «دور بودن از» و «انوشه بدی» دیده میشود و در گزاره های نفرینی عبارت «مه+ ...+ فعل دعایی+ مه+...(باد)» تکرار شده است. همچنین در این پژوهش مشخص شده است که کنایه در دعا و نفرین بعنوان پررنگترین آرایۀ ادبی موجب بلاغت بیشتر گزاره های دعایی و نفرینی است.

کلمات کلیدی
دعا , نفرین , رستم و اسفندیار , کاموس کشانی , نحو

فهرست منابع
  • آسیب شناسی تقاضا و طلب معنوی در شعر سبک خراسانی، سنگ سفیدی، نازی، استاجی، ابراهیم، عشقی سردهی، علی (1398) پژوهشهای اعتقادی کلامی، شمارۀ 33، ص163.
  • آفرین و نفرین در آثار ایرانی باستان و میانه، دهرامی، مهدی، فهیمی پور، مجتبی (1396) مطالعات ایرانی (دانشگاه شهید باهنر کرمان)، بهار و تابستان 96، شمارۀ 31، ص66.
  • از رنگ گل تا رنج خار. سرامی، قدمعلی (1368) تهران: علمی و فرهنگی.
  • بررسی تطبیقی درونمایۀ نفرین در دوبیتی های محلی خراسان و مازندران، ماحوزی، مهدی، طاووسی، محمود، ساروی، ویدا (1396) ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، سال هفتم، ص32.
  • درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. حمیدیان، سعید (1387) چاپ سوم، تهران: ناهید.
  • دستور زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1388) چاپ بیست و دوم، تهران: توس.
  • شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (1388) چاپ سعید حمیدیان، ج4و6، چاپ دهم، تهران: قطره.
  • شاهنامۀ فردوسی: شاهکار سخنوری و سخندانی، همایی، جلال الدین (1354) فردوسی و ادبیات حماسی (مجموعه سخنرانی های نخستین جشن طوس)، مشهد: سروش.
  • فعل دعا و تحول آن در زبان فارسی، فرشیدورد، خسرو (1351) مجلۀ ارمغان، دورۀ 41، ص777.
  • لغت نامه. دهخدا، علی اکبر (1365) ج 23، تهران: مؤسسۀ لغت نامه دهخدا.
  • موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1379) چاپ ششم، تهران: آگه.
  • یادگار زریران. (1374) تصحیح ماهیار نوابی، تهران: اساطیر.