ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

انگاره های رئالیسم سوسیالیستی در رمان «جای خالی سلوچ» تحلیل سطح فکری محمود دولت‌آبادی

صفحه (105 - 120)
زهرا دالوند ، فرشاد میرزایی (نویسنده مسئول)، مسعود سپهوندی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1399

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات جهان پس از جنگ جهانی دوم در نقش ابزاری برای تبلیغات در خدمت بازسازی جوامع بحران‌زده قرار گرفت. توصیف نیروهایی که از درون مشغول ساختن جامعه هستند، جلوه های مبارزاتی زندگی مردم، توجه به مفهوم مدرن کار و همچنین تقدیس مردم گرایی، زمینه ساز تولد سبکی به نام رئالیسم سوسیالیستی شد. این سبک که دربرگیرنده نگاه سیاسی نویسندگان نیز بود، بسرعت مرزهای جغرافیایی را درنوردید. رمان بعنوان محملی مناسب که میتوانست حاوی مفاهیمی از این دست قرار گیرد و در عین حال تجلیگاه تعامل نزدیک جامعه با وقایع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی باشد، مورد توجه بسیاری از نویسندگان اندیشه ورز آن دوران قرار گرفت. در ایران محمود دولت‌آبادی با رمان جای خالی سلوچ مولفه های معناداری از رئالیسم سوسیالیستی را ارائه داد. از این رو نگارندگان این مقاله با بررسی عوامل بیرون از متن، یعنی بافت موقعیت که ابعاد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جامعه را دربر میگیرد، به اثبات این ادعا در رمان جای خالی سلوچ میپردازد.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: محتوای رمان واقعیتی برخاسته از بطن اجتماع است که به کمک صداقت نویسنده توانسته مسائل باورپذیر جامعۀ خود را بخوبی در خود انعکاس دهد. تصویری که از رفتارهای زشت و بی رحمانۀ دولت علیه زنان و کودکان بنمایش میگذارد، دیدگاههای انتقادی او را بخوبی مجسم میسازد و همین امر سبب میشود دولت آبادی در رمان «جای خالی سلوچ» منتقدی چپ گرا محسوب شود.

نتیجه گیری: آنچه که به جنبه های رئالیستی این رمان شدت بخشیده است، توصیفات عینی، دقیق و منسجمی است که نویسنده از شرایط جامعه، تضادهای طبقاتی، نظام ارباب و رعیتی، خرده مالکان، تقسیم اراضی و به اصطلاح انقلاب سفید پهلوی در روستاهای ایران ارائه میدهد و البته این جزئی‌نگری مدیون سالهای متمادی حضور نویسنده در بطن زندگی مردم عادی است تا جایی که این رمان را میتوان گزارش واقعی از زندگی طبقۀ روستایی و مردم ایران در سالهای استبداد و استعمار پهلوی بحساب آورد.

کلمات کلیدی
رئالیسم سوسیالیستی , محتوای فکری , سبک , داستان معاصر , محمود دولت‌آبادی

• آشنایی با مکتبهای ادبی، ثروت، منصور. (1389). چاپ دوم. تهران: سخن.
• ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال. (1395). تهران: سخن.
• ایران در قرن بیستم، پیردیگار، ژان و همکاران. (1375). ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: البرز.
• بازتاب سیاست در ادبیات داستانی ایران از سال 1376 تا پایان آبان ماه 1383، گودرزی، محمدرضا. (1389). چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر.
• باغ در باغ، گلشیری، هوشنگ. (1380). چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
• پژوهشی در رئالیسم اروپایی، لوکاچ، گئورگ. (1386). ترجمۀ اکبر افسری. تهران: نگاه نو.
• تحلیل جامعه شناختی خودمداری ایرانیان، فولادیان، مجید و رضایی، حسن. (1397). مطالعات فرهنگ- ارتباطات. (44) 19، صص 26- 1.
• جای خالی سلوچ، دولت آبادی، محمود. (1361). چاپ دوم. تهران: نشر نو.
• دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر، مکاریک، ایرناریما. (1390). چاپ چهارم. تهران: آگه.
• در جستجوی هویت گمشده. نواب پور، رضا. (1369). نشریۀ کلک. شمارۀ 11 و 12. صص 235- 230.
• رئالیسم و ضدرئالیسم در ادبیات، پرهام، سیروس. (1374). چاپ هشتم. تهران: نیل.
• سفر، دولت آبادی، محمود. (1385). چاپ سوم. تهران: نگاه.
• صد سال داستان نویسی ایران، میرعابدینی، حسن. (1394). مجلد اول. ویراست دوم. تهران: چشمه.
• فرهنگ پسامدرن، رشیدیان، عبدالکریم. (1393). تهران: نشر نی.
• گشودن رمان: رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی، پاینده، حسین. (1393). تهران: مروارید.
• مسئلۀ ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، مؤمنی، باقر. (1362). تهران: امیرکبیر.
• نقد و تحلیل رئالیسم در ادبیات داستانی ایران، تقوی، علی و دیگران. (1393). پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت. (1) 3، صص 162- 143.
• نقد و تفسیر آثار محمود دولت آبادی، قربانی، محمدرضا. (1373). تهران: آروین.
• نگاهی به تاریخ ادبیات جهان؛ تاریخ رئالیسم، رافائل، ماکس. (1375). ترجمۀ محمد‌تقی فرامرزی. چاپ سوم. تهران: نوبهار.
• هنر و اندیشه های اهل هنر، هریسون، چارلز. (1380). ترجمۀ مینا نوایی. تهران: کاوش.