ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

سبک‌شناسی اشعار زنانِ پارسی گوی شبه قارۀ هند از قرن هشتم تا یازدهم (ایلخانان و تیموریان)

صفحه (149 - 164)
مریم غفوریان ، نصراله پورمحمدی املشی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: برغم تعداد نسبتاً زیاد زنان شاعر شبه قاره، اشعار آنها کمتر بعنوان هویتی مستقل در تاریخ ادبیات و مباحث سبک‌شناسی و نقد ادبی درنظر گرفته شده است و از اکثر زنان شبه قاره تنها مطالبی کلی دربارۀ زندگی و شیوۀ شاعری آنان، و حتی گاه بدون ذکر ابیاتی از آنان در تذکره ها بیان شده است. این پژوهش بر آن است ضمن معرفی زنان شاعر پارسی گوی شبه قاره در عصر مغولان و تیموریان، به بررسی سبک‌شناسی اشعار آنان بپردازد.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: تذکره نویسان از 54 شاعر زن در شبه قاره یاد میکنند که برخی از آنان از منسوبان به دربار هستند. از میان این شاعران تنها از زیب‌النساء متخلص به «مخفی» دیوانی شامل بیت برجای مانده است و تعداد اشعار باقیمانده از زنان شاعر شبه قاره (با احتساب ابیات دیوان زیب‌النساء: 4025 بیت) بالغ بر 4218 بیت است. البته برخی از این ابیات در تذکره ‌ها، به دو بانوی شاعر نسبت داده ‌شده است.

نتیجه گیری: از منظر فکری، بعلت بسامد بالای قالب غزل در اشعار شاعران زن شبه قاره، موضوع عشق و متعلقات آن در رتبۀ نخست قرار دارد و موضوعاتی مانند عرفان و توصیف نیز در اشعار آنها دیده میشود. از موضوعات مهم و بدیع فکری در اشعار این شاعران، تأکید تذکره نویسان بر مشاعره و بدیهه سرایی زنان و شکایت از پیری همسرانشان است. از منظر زبانی و ادبی، اشعار زنان شاعر شبه قاره، فاقد جلوه و نوآوری است و بر پایۀ تقلید استوار است. زبان شعری در اشعار زنان شبه قاره، زبانی مردانه، تقلیدی، تکراری و فاقد تشخص شعری است. مباحث اشعار حسی و عاطفی زنانه است و نوجویی، دید انتقادی به جامعه و اشاره به جنسیت و زندگی شخصی در اشعار آنان نمود چندانی ندارد و تقلید و تتبع از شاعران پیشین، باعث تکرار تصاویر و عدم خلاقیت و آفرینش هنری در شعر آنان شده است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , زنان پارسی سرا , شبه قاره هند , قرن 8 – 11

• اندیشه‌نگاران زن در شعر مشروطه، کراچی، روح‌انگیز (1380) تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
• بدیع نو، محبتی، مهدی (1380) تهران: سخن.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود (1389) چاپ دوم، تهران: سخن.
• پارسی‌سرایان هند و سند، سدارنگانی، هرومل (بی تا) تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• پرده‌نشینان سخنگوی، رحمانی، مگه (1394) به تصحیح فاطمه صادقی، تهران: نگاه معاصر.
• تاریخ اجتماعی ایران، راوندی، مرتضی (1371) چاپ دوم، تهران: نگاه.
• تذکرۀ نتایج‌الافکار، قدرت، محمد قدرت‌الله گوپاموی (1336) بمبئی: نشر اردشیر خاضع یزدی.
• جناس در پهنۀ ادب فارسی، تجلیل، جلیل (1385) تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• دیوان، مخفی، زیب‌النساء بیگم (1381) تصحیح میهن‌دخت صدیقیان و سید ابوطالب میرعابدینی، تهران: امیرکبیر.
• زنان سخنور، مشیر سلیمی، علی اکبر (1337) 3 جلد، تهران: علمی.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس (1383) چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.