ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

بررسی شعر اعتراض در سروده های شاعران زن مشهور انقلاب اسلامی

صفحه (75 - 90)
رضا کریمی لاریمی ، رضا فرصتی جویباری (نویسنده مسئول)، حسین منصوریان
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1399

چکیده

زمینه و هدف: در دوره انقلاب اسلامی شاعران متعهد و ملتزم برای دفاع از ارزشهای انقلاب و ترویج افکار انقلابی بیان واقعیتها و انتقاد از مشکلات و بیان مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اخلاقی، و اقتصادی دوران خود پرداخته اند که این اشعار به «شعر اعتراض» موسوم گشته اند. شعر اعتراض بعنوان جریان ادبی نوپا، نوعی شعر اجتماعی است و از بنمایه های شعر پایداری سرچشمه میگیرد. از میان شاعران زن، طاهره صفارزاده، سیمین بهبهانی، سپیده کاشانی و فاطمه راکعی از جمله زنان شاعر منتقد بشمار میروند؛ این پژوهش سعی دارد به بررسی درونمایه ها، شیوه های بیان، لحن و قالب اعتراضی در اشعار شاعران زن مشهور بعد از انقلاب اسلامی در حیطه های گوناگون (سیاسی، اجتماعی، مذهبی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی و...) بپردازد و وجه اشتراک و افتراق سروده های آنها را در این زمینه بررسی نماید.

روش مطالعه: این جستار به شیوۀ توصیفی، تحلیلی، آماری و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: شاعران در انتقاد از معضلات کشور یا جامعۀ بشری از نگرشی واقع‌گرایانه و درعینحال فرامرزی برخوردارند؛ بطوریکه اشعار اعتراضی آنان بازتابی از شرایط اجتماعی ـ سیاسی جامعه و زمان است و چنین اشعاری علاوه بر حضور فعال زنان شاعر در عرصه های سیاسی ادبی جامعه تأییدی است بر نظریه جامعه شناسی ادبیات که هنر را همواره از بسترهای اجتماعی و سیاسی متأثر میداند و درنهایت اینکه هدف شعر اعتراض، حفظ ارزشهای اسلامی، اصلاح نمودن جامعه و مبارزه با بی‌عدالتی است.

نتیجه گیری: بیشترین بسامد بازتاب درونمایه های اعتراضی در اشعار طاهره صفارزاده و کمترین نمود آن مربوط به سپیده کاشانی است که به ترتیب در قالبهای سپید، نیمایی، غزل، رباعی و... در زمینه های سیاسی و اجتماعی سروده شده است که گاهی این اعتراضها جهانی (برون‌کشوری) و گاهی داخلی است که اعتراضهای نوع اول حول اعتراض به سیاستهای قدرتهای جهانی میچرخد و اعتراضهای درون‌کشوری مربوط به بی‌عدالتیهای موجود در جامعه است.

کلمات کلیدی
ادبیات انقلاب اسلامی , شعر اعتراضی , طاهره صفارزاده , سیمین بهبهانی , سپیده کاشانی , فاطمه راکعی

• آواز گلسنگ، راکعی، فاطمه. (۱۳۸۵). تهران: اطلاعات.
• ادبیات دفاع مقدس، سنگری، محمدرضا. (۱۳۸۹). تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاع مقدس.
• انقلاب در شعر طاهره صفارزاده، زارعی، عصمت. (1393). ویژه‌نامه فرهنگستان (ادبیات انقلاب اسلامی)، (1) 1، صص171-194.
• بررسی ادبیات انقلاب اسلامی، کافی، غلامرضا (۱۳۸۹). تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزشهای‌ دفاع مقدس.
• بررسی اشعار طاهره صفارزاده از دیدگاه فکری، اکبری، منوچهر و خلیلی، احمد. (۱۳۸۹). فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر (بهار ادب). (4) 3، صص 45-67.
• پروانه‌های شب، کاشانی، سپیده. (۱۳۵۲). تهران: پدیده.
• چشم‌انداز آزادگی و عدم اعتراض در شعر فارسی، پشت‌دار، علی‌محمد. (۱۳۸۹). دوفصلنامۀ علوم ادبی، (5) 3، صص 172-157.
• راکعی، فاطمه. (۱۳۶۹). سفر سوختن. تهران: نشر فرهنگی رجاء.
• فرهنگ فارسی، معین، محمد. (1379). جلد اول. تهران: امیرکبیر.
• کاوشی در مضامین انتقادی شعر برخی از شاعران معروف دهه اول انقلاب اسلامی، رحیمی، سیدمهدی و دیگران. (۱۳۹۳). فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی. (36) 11، صص 131-149.
• مجموعه آثار، کاشانی، سپیده (۱۳۸۹). تهران: انجمن قلم ایران.
• مجموعه کامل اشعار، بهبهانی، سیمین. (1385). تهران: نگاه.
• مجموعه کامل اشعار، صفارزاده، طاهر. (۱۳۹۱). تهران: پارس کتاب.
• ناخنکی به زندگی، راکعی، فاطمه. (۱۳۸۵). تهران: اطلاعات.