ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

بررسی عشق در شعر شاعران دوره صفوی (صائب تبریزی، طالب آملی، نظیری نیشابوری، عرفی شیرازی، کلیم کاشانی) بر مبنای دیدگاه افلاطون

صفحه (57 - 73)
محسن برهمند ، محمدرضا اکرمی (نویسنده مسئول)، سمیرا رستمی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1399

چکیده

زمینه و هدف: یکی از مهمترین تجلیگاه های عشق، ادبیات و شعر است. در ادبیات فارسی واژه عشق اهمیتی ویژه دارد و در تفکر افلاطون نیز عشق از جایگاه والایی برخوردار است. بسیاری از شاعران سبک هندی درباره عشق، عاشقی، وصف معشوق و سختیهای عشق اشعار گرانسنگی سروده اند؛ به بیانی دیگر، در اکثر دیوانهای شاعران سبک هندی، عشق به نوعی بنمایه اصلی مضامین و موضوعات شعری میباشد. بر همین اساس نگارندگان این پژوهش برآنند تا به بررسی عشق در شعر شاعران دوره صفوی (صائب تبریزی، طالب آملی، نظیری نیشابوری، عرفی شیرازی و کلیم کاشانی) با تکیه بر افکار و تقسیم‌بندی افلاطون از عشق بپردازند.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی، و تحلیل محتوایی در اشعار شاعران عصر صفوی انجام شده است.

یافته ها: افلاطون عشق را گاه اشتیاق دارا شدن خوبی و گاه تقاضای تملک زیبایی میداند، پس عشق افلاطونی نیازمند زیبایی و کمالات معشوق است و عشق او وجه انسانی دارد و نمیتواند وصف واجب تعالی باشد، ازاینرو در همۀ کائنات سریان ندارد. از طرفی این عشق پلی است برای تصاحب عشق حقیقی و زیبایی مطلق.

نتیجه گیری: در اشعار شاعران صفوی نیز دیدگاه عشق افلاطونی دیده میشود. در نظر این شاعران عشق مجازی پایه و مقدمه رسیدن به عشق الهی و زیبایی مطلق است. بنابراین عشق آنان وجه معرفت‌شناسی نیز دارد. در نگاهی کلّی شاعران سبک هندی در غزلیات خود به بازتاب عشق مجازی یا جسمانی توجه بیشتری داشته اند. در این زمینه از فراز و نشیبهای راه عشق سخن میرانند، از ارزشمندی و جایگاه بلند عشق، و همچنین از عاشق، درد و غم معشوق سخن میگویند و بر این باورند که عاشق جهت رسیدن به معشوق باید از امور دنیوی درگذرد. توصیفاتی که در زمینه عشق، عاشق و معشوق در اشعار این شاعران بیان شده است همسو با عقاید و آراء افلاطون میباشد.

کلمات کلیدی
عشق , ادبیات , شعر , افلاطون , شاعران سبک هندی

• استعاره در غزل بیدل، اکرمی، محمّدرضا. (1390). تهران: نشر مرکز.
• انسانهای عاشق، کلکوتی شبستری، محمّدرضا. (1380). کرمانشاه: طاق بستان.
• پنج رساله، رساله مهمانی، افلاطون. (1351). ترجمه محمود صناعی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• تاریخ فلسفه، هومن، محمود. (1348). تهران: کتابخانه طهوری.
• چهار رساله، رساله فایدروس، افلاطون. (1367). ترجمه محمود صناعی، چاپ سوم تهران: علمی و فرهنگی.
• حافظ‌نامه، خرمشاهی، بهاء‌الدین. (1387). چاپ هجدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
• حکمت سقراط و افلاطون، فروغی، محمدعلی. (1357). تهران: امیرکبیر.
• خطابه آلکیبیادس، نوسباوم، مارتا. (1395). مجموعه مقالات درباره عشق، چاپ ششم، تهران: نشر نی.
• دوره آثار افلاطون، رساله فایدروس، افلاطون. (بی‌تا). ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
• دیوان اشعار، صائب تبریزی. (1375). تصحیح محمّد قهرمان، جلد اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان اشعار، طالب آملی، شهاب‌الدین محمّد. (1346). جلد اوّل، تهران: سنایی.
• دیوان، کلیم کاشانی، ابوطالب. (1336). تصحیح حسین پرتو بیضایی کاشانی، جلد اول، تهران: کتابفروشی خیام.
• دیوان، نظیری نیشابوری، محمدحسین. (1383). تصحیح و تعلیقات محمدرضا طاهری (حسرت)، چاپ دوم، تهران: نگاه.
• راحه‌الأرواح فی سرورالمفراح یا بختیارنامه، دقایقی مروزی، محمّدبن علی. (1345). تصحیح ذبیح‌اله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
• ضیافت، افلاطون. (1381). ترجمه محمود صناعی، تهران: فرهنگ.
• کلیات، عرفی شیرازی، جلال‌الدین محمّد. (1369). به کوشش جواهری (وجدی)، جلد اول، تهران: سنایی.
• کلیات، عرفی شیرازی، جلال‌الدین محمّد. (1378). براساس نسخه‌های ابوالقاسم سراجا اصفهانی و محمدصادق ناظم تبریزی، به کوشش و تصحیح محمد ولی‌الحق انصاری، جلد اوّل، تهران: دانشگاه تهران.
• مشارب‌الاذواق، همدانی، امیر سیدعلی. (1385). شرح خمریه ابن فارض مصری در بیان شراب محبت، چاپ سوم، تهران: مولی.