ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

نقد اجتماعی و فرهنگی شاعران دورۀ مشروطه و پهلوی اول

صفحه (163 - 180)
مسعود دلاویز ، منوچهر جوکار (نویسنده مسئول)، نصرالله امامی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1397

چکیده
زمینه و هدف: نقد فرهنگی و اجتماعی یکی از موضوعات مهم در دورۀ مشروطه و پهلوی اول است که در شعر برخی شاعران این دوره انعکاس یافته است. این رویکرد انتقادی برآیند نگاه محتوایی گروهی از مشروطه خواهان و به نوعی نتیجۀ چالش میان سنت و تجدد است. این شاعران در اشعار خود به انتقاد از اشخاص، گروهها، طبقات، مسائل و موضوعاتی پرداختند که تحت تأثیر سنت، شکلی قالبی و غیر قابل تغییر به خود گرفته بود و در نظر آنها از موانع ترقی و نو شدن جامعه شمرده میشد. در این مقاله در قالب نمودارهایی، فراوانی کاربرد موضوعات اجتماعی و فرهنگی در شعر شاعران موردبحث نشان داده شده و به تحلیل آن پرداخته شده است.
روش مطالعه: روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای و اسنادی است که در قالب نمودار داده ها تحلیل و پردازش شده است.
یافته ها: گرچه گفتمان غالب در آستانۀ انقلاب مشروطه سیاسی بود، رفته رفته گفتمان نقد فرهنگی و اجتماعی جای مناسبی در بستر تحولات جامعۀ ایرانی پیدا کرد و نقش ادبیات و بویژه شعر در ایجاد و رواج این گفتمان بسیار چشمگیر بوده است. دورۀ مشروطه و پهلوی اول از نظر رویکردهای انتقادیِ اجتماعی و فرهنگی نسبت‌به دیگر ادوار انتقادی شعر فارسی بیشتر است و شعر شاعر از «منِ» او به «ما» تبدیل میشود. ن
تیجه گیری: برآیند کلی پژوهش بر این استوار است که شاعران این دورۀ مهم تاریخی و فرهنگی دست به آسیب شناسی فرهنگی و اجتماعی جامعۀ ایرانی زدند و با به نقد کشیدن رفتار، کردار و پندار نادرست که در طی زمان حالتی رسوبی در ذهن ایرانیان گرفته بود، سعی در بهتر شدن زندگی و روابط انسانی داشتند.

کلمات کلیدی
شعر مشروطه و پهلوی اول , نقد اجتماعی , جامعه , فرهنگ.

• ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383) چاپ دوم، تهران: سخن.
• پنج آینه، رعدی آذرخشی، غلامعلی. (1358) تهران: کاویان.
• جامعه‌شناسی در ادبیات فارسی، ستوده، هدایت‌الله. (1378) تهران: آوای نور.
• چهار شاعر آزادی، سپانلو، محمدعلی. (1369) تهران: نگاه.
• دیوان ابوالعینک، حالت، ابوالقاسم (1370) چاپ دوم، تهران: سنایی.
• دیوان اشعار، ایرج‌میرزا. (1349) به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران: کاویان.
• دیوان اشعار، بهار، ملک‌الشعرا. (1387) تهران: نگاه
• دیوان اشعار، فراهانی، ادیب‌الممالک. (1312) به کوشش حسن وحید دستجردی، تهران: ارمغان.
• دیوان اشعار، فرخی یزدی، محمد. (1394) به کوشش حسن اخوت و محمدعلی سپانلو، چاپ سوم، تهران: نگاه.
• دیوان خروس لاری، حالت، ابوالقاسم. (1362) تهران: تالار کتاب.
• کار روشنفکری، احمدی، بابک. (1385) چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
• کلیات اشعار و فکاهیات روحانی، غلامرضا. (1343) تهران: سنایی.
• مجموعه اشعار، نیمایوشیج. (1389) تهران: زرین.
• نگاه، رعدی آذرخشی، غلامعلی. (1364) تهران: گفتار.
• یا مرگ یا تجدد، آجودانی، ماشاءالله. (1393) چاپ پنجم، تهران: اختران.