ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

نظریۀ «مثلث عشق» اشتنبرگ و انطباق آن با دو منظومۀ خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین اسعد گرگانی

صفحه (89 - 102)
سارا حسین‌آبادی ، زرین‌تاج واردی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: عشق نمونه ای از مرز مشترک در سرشت بشر است و نویسندگان سهم بسیاری در پروراندن این موضوع و جلوۀ این ساحت انسانی در آفرینش آثار ادبی در پهنۀ جهان ادب داشته اند. داستانهای عاشقانه یکی از انواع ادبی است که در ادبیات فارسی و جهان توجه مخاطبان پرشماری را به خود معطوف کرده است. عشق در عالم روانشناسی هم دارای مکاتب و نظریه های گوناگونی است. در این مقاله به توضیح یکی از این تئوریها که توسط رابرت اشتنبرگ1 روانشناس معروف آمریکایی در سال 1987 ارائه شده است، پرداخته و سعی شده با منظومه های عاشقانۀ «خسرو و شیرین» نظامی و «ویس و رامین» اسعد گرگانی درخصوص روابط عاشقانه تطبیق داده شود.
روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است.
یافته ها: این بررسی نشان میدهد نظامی در «خسرو و شیرین» و اسعد گرگانی در «ویس و رامین» در زمینۀ روانشناسی روابط عاشقانه، آگاهانه منظومه های خود را بنگارش درآورده اند.
نتیجه گیری: از هفت حالت ممکن در روابط عاشقانه از دیدگاه اشتنبرگ، چهار حالت آن با ویس و رامین اسعد گرگانی انطباق کامل داشت و در سه مورد اختلاف دیده میشد، یعنی در عشق دوستانه (فقط صمیمیت)، عشق توخالی (فقط تعهد)، و عشق مشفقانه (تعهد + صمیمیت) انطباقی وجود نداشت که اسعد گرگانی در منظومۀ خود معتقد است رابطۀ عاشقانه بدون هوس یا فقط تعهد و یا فقط صمیمیت تداوم ندارد. در خسرو و شیرین نظامی از هفت حالت ممکن در روابط عاشقانه از دیدگاه اشتنبرگ، پنج حالت با نظریه انطباق کامل داشت و در دو مورد اختلاف دیده میشد؛ یعنی در عشق دوستانه (فقط صمیمیت) و عشق مشفقانه (تعهد + صمیمیت) انطباقی وجود نداشت که نشان میدهد نظامی در خسرو و شیرین، روابط عاشقانه را که فقط در آن صمیمیت و یا تعهد همراه با صمیمیت است، قبول ندارد.

کلمات کلیدی
تئوری اشتنبرگ , تعهد , صمیمیت , هوس , ویس و رامین , خسرو و شیرین.

• بررسی عنصر تحلیل شخصیت در ویس و رامین اسعد گرگانی، تقوی کوتنابی، ع. (1394). همایش ارتباطات، زبان و ادبیات فارسی و مطالعات زبان شناختی، صص 20-30.
• تحلیل عناصر داستانی ویس و رامین، محمدپور، خ ا. (1390). مجلۀ پژوهش‌های زبانشناسی طتبیقی، دورۀ1، شمارۀ 2، صص129-138.
• خسرو و شیرین، نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1376). به کوشش عبدالمحمد آیتی، تهران: امیرکبیر.
• روانشناختی، اشتنبرگ، رابرت. (1395). ترجمۀ سید کمال خرازی و الهه حجازی، تهران: سمت.
• قهرمان خسرو و شیرین، ریاحی، ل. (1358). تهران: امیرکبیر.
• نظریۀ مثلث عشق اشتنبرگ و انطباق آن با عقاید سعدی، مجد، امید و مجد، پروانه. (1390). مجلۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 2، شمارۀ 4، صص81-89.
• ویس و رامین، اسعد گرگانی، فخرالدین. (1386). به تصحیح محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
• هنر عشق ورزیدن، فروم، اریک (1385). ترجمۀ پوری سلطانی، تهران: مروارید.