ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

معرّفی نسخۀ خطی منحصربفرد «ترجمه و شرح طب‌القلوب» و سبک‌شناسی آن

صفحه (21 - 36)
آمنه کمالی ، شمس‌ الحاجیه اردلانی (نویسنده مسئول)، سید جعفر حمیدی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: طب‌القلوب، اثر شیخ علاءالدّین نقشبندی، آخرین پیر نقشبندی کردستان و یکی از نویسندگان بنام معاصر در قرن چهاردهم هجری قمری است. رساله ای است که در سال 1341 ه.ق. به زبان عربی نوشته شده است و اندکی پس از نگارش، توسط شیخ فخرالدّین مظهر، ملقّب به مظهرالاسلام به فارسی ترجمه و شرح شد که مبنای مطالعه و بررسی این پژوهش میباشد. تا کنون یک نسخۀ خطی از این کتاب، معرّفی شده است. در این مقاله، تلاش گردیده است ویژگیهای سبکی مظهرالاسلام در ترجمه و شرح طب‌القلوب بلحاظ زبانی (صرفی و نحوی)، ادبی و فکری و محتوایی بررسی شود.
روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با کمک منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.
یافته ها: نثر کتاب جز در مقدّمه که به آرایه های ادبی آمیخته و همراه با عبارات عربی است- نثری نسبتاً ساده است که نویسنده در آن قصد هنروری ندارد؛ اما در کل کتاب چه در مقدمه و چه در متن، استفاده از واژه ها و عبارات و ترکیبات عربی بوفور دیده میشود.
نتیجه گیری: نثر کتاب پخته و استوار است و از دشواری و پیچیدگی به دور، به همین دلیل و بسبب نزدیکی این اثر به زمان ما، دارای ویژگیهای خاص و ممتاز سبکی نیست و ازآنجاکه این اثر منثور، همراه با ابیاتی از شعر شاعران دیگر است، مواردی از مختصات سبکی دارد. ترکیبات و عبارات عربی در کتاب بحدّی است که عربی‌مآبی نویسنده در اولین صفحات کتاب، مبرهن است. استشهاد به آیات و احادیث، شواهد منظوم و منثور متعدد، در آن فراوان است. صنایع بدیعی نظیر جناس، مراعات‌النظیر، و اشتقاق در کتاب بوفور بچشم میخورد. پس با نگاهی جامع، میتوان از دیدگاه زبانی و ساختاری به این نسخۀ خطی نگریست. با بررسیهای انجام‌شده در دستگاههای آوایی، واژگانی، نحوی و بلاغی به این نتیجه میرسیم که مظهرالاسلام بیشتر درصدد بیان مضمون بوده است تا درگیر شدن در فنّ نویسندگی.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , شیخ فخرالدّین مظهر , ترجمه و شرح طب‌القلوب , سبک‌شناسی , دورۀ قاجار.

• از صبا تا نیما، آرین‌پور، یحیی (1382) تهران: زوّار.
• بیان، شمیسا، سیروس (1387) چاپ سوم، تهران: میترا.
• بیان، کزازی، میرجلال‌الدین (1389) چاپ نهم، تهران: ماد.
• تاریخ مشاهیر کرد، روحانی، بابامردوخ (1390) ج 8، تهران: سروش.
• دستور زبان فارسی، گیوی، حسن و انوری، حسن (1375) تهران: مؤسسۀ فاطمی.
• رسالۀ طبّ القلوب، نقشبندی، علاءالّدین (1989 م) بغداد: کتابخانۀ شخصی.
• سبک‌شناسی، بهار، محمدتقی (1373) تهران: امیرکبیر.
• سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1386) تهران: میترا.
• شرح و ترجمۀ طب‌القلوب، مظهرالدّین، فخرالدّین (بیتا) نسخۀ خطّی کتابخانۀ شخصی.
• یادی مه ردان، مدرّس، عبدالکریم (1378) سنندج: انتشارات کردستان.