ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

بررسی لحن داستانهای غنایی شاهنامه

صفحه (247 - 267)
عبّاس هدایتی ، رقیّه رضایی (نویسنده مسئول)، رضا فرصتی جویباری
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده
لحن یکی از عناصر داستان و نوع بیان واژه ‎‎ها و جمله ‎‎هاست که به فضاسازی داستان کمک میکند و در ذهن مخاطب تأثیر گذاشته، حتّی سبب شناخت و تعیین نوع ادبی یک اثر میشود. این عنصر داستانی با زبان اثر نیز در ارتباط است. همین امر نگارندگان این پژوهش را بر آن داشته تا به بررسی و تبیین لحن داستانهای غنایی شاهنامه بپردازند و به این پرسشها پاسخ دهند که انواع لحن داستانهای غنایی شاهنامه چیست و مهمترین عوامل زبانی مؤثّر در تعیین لحن این داستانها کدامند؟ این جستار به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است و پس از بررسی و تحلیل عنصر لحن در داستان غنایی شاهنامه این نتایج بدست آمده است که لحن داستانهای غنایی شاهنامه حماسی-غنایی است و عناصر زبانی مانند فرایند های واجی، هجاها و تکیه‎ ها، واژگان و ترکیبات و صور خیال نیز بر لحن این داستانها تأثیر بسزایی دارد.

کلمات کلیدی
لحن , لحن حماسی- غنایی , عناصر زبانی , داستانهای غنایی , شاهنامه

• - ادبیّات داستانی (قصّه، رمانس، داستان کوتاه، رمان)، میرصادقی، جمال، 1376، تهران: سخن.
• - ارتباط‌ انسان‌ و جهان، جعفری تبریزی، محمّدتقی، 1344، چاپ اوّل، قم: دارالکتب الاسلامیّه.
• - ارواح شهرزاد؛ سازه‌ها شگردها و فرم‌های داستان نو، مندنی‌پور، شهریار، 1383، تهران: ققنوس.
• - «اﻟﮕﻮی ﺑﺮرﺳﯽ زﺑﺎن ﺣﻤﺎﺳﯽ»، ﺷﻬﺒﺎزی، اﺻﻐﺮ و ﻣﻠﮏ ﺛﺎﺑـﺖ، ﻣﻬﺪی، ١٣٩١، ﻓﺼﻠﻨامۀ ﭘﮋوهش زﺑﺎن و ادﺑﯿّﺎت ﻓﺎرﺳﯽ، شمارۀ 24، بهار، 143-179.
• - جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، نجفی جواهری، محمّدحسن، 1362ش، تحقیق عبّاس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
• - حکایت شعر، اسکلتن، رابین، 1375، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، چاپ اوّل، تهران: میترا.
• - درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، حمیدیان، سعید، 1372، تهران: مرکز.
• - درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی با اشاره‌ای موجز به آسیب‎شناسی رمان و داستان کوتاه ایران، بی‌نیاز، فتح‌الله، 1387، تهران: افراز.
• - دستور مفصّل امروز، فرشیدورد، خسرو، 1382، چاپ اوّل، تهران: سخن.
• - دیوان شعر، رودکی، 1378، تصحیح و شرح جعفر شعار، چاپ چهارم، تهران: مهدمینا.
• - «ساختار و ویژگیهای داستانهای عاشقانه- حماسی»، استاجی، ابراهیم، 1390، مطالعات زبان و ادبیّات غنایی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، زمستان، 7-26.
• - ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک، 1370، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
• - سبک خراسانی در شعر فارسی، محجوب، محمّدجعفر، 1345، چاپ اوّل، تهران: فردوس.
• - سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روشها)، فتوحی، محمود، 1390، تهران: سخن.
• - «سبک‎شناسی قطعات غنایی شاهنامه»، آهی، محمّد، 1394، ماهنامۀ تخصّصی سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال نهم، شمارۀ چهارم، زمستان، شماره پیاپی 34، 1-15.
• - شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، 1366، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، مقدّمۀ احسان یارشاطر، نیویورک: Bibliotheca Persica.
• - «عناصر لحن حماسی در بخش اساطیری شاهنامه»، وفایی، عبّاسعلی و کاردل ایلواری رقیّه،1396، ماهنامۀ تخصّصی سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال دهم، شمارۀ چهارم، زمستان، شماره پیاپی 38، 291-310.
• - «عوامل «ایجاد»، «تغییر و تنوّع» و «نقش» لحن در شعر»، عمران‌پور، محمّدرضا، 1384، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، شمارۀ 9 و 10، پاییز و زمستان، 129-152.
• - غزلیّات سعدی، سعدی شیرازی، شیخ مصلح‎الدّین، بی‎تا، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: اقبال.
• - غیاث‌اللّغات، رامپوری، غیاث‌الدّین ‌محمّد، 1363، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
• - فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ابرمز، ام، جی، 1384، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: رهنما.
• - فرهنگ فارسی، معین، محمّد، 1384، تهران: انتشارات امیرکبیر.
• - کلّیّات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس، 1373، چاپ دوم، تهران: فردوس.
• - لغتنامه دهخدا، دهخدا، علی‌اکبر، 1377، تهران: امیرکبیر.
• - المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، حسین‎بن‎محمّد، 1412ق، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیّۀ قم.
• - مکتب حافظ (مقدّمه بر حافظ‎شناسی)، مرتضوی، منوچهر، 1365، چاپ دوم، تهران: توس.
• - نظریّه‎های شخصیّت، شولتز، دوان و سیدنی، آلن، (1391)، ترجمۀ سیّدیحیی محمّدی، تهران: ویرایش.
• - نوشته‎های بی‎سرنوشت، حمیدیان، سعید، 1372، تهران: مرکز.