ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

معرفی نسخه خطی دیوان میر والهی قمی؛ شاعر دورۀ صفویه و سبک شناسی آن

صفحه (159 - 181)
فاطمه ملکی ، علیرضا صالحی (نویسنده مسئول)، فریده محسنی هنجنی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

از قاموس بیکران شعر و ادب فارسی، با تمامی تلاشهایی که محققان متعدد مبذول داشته اند، هنوز بسیاری از آثار مورد توجه قرار نگرفته است و برای پژوهشگران فرصت شناسایی و تأمل در آثار زیادی پیش رو قرار دارد. یکی از شاعران زبردست دورۀ صفوی که متأسفانه آثارش از دیدۀ محققان مغفول مانده است، میر والهی قمی است که با توجه به استعدادی که در عرصه های مختلف از خود نشان داده است، شایسته و بایسته است که آثارش مورد مداقه قرار گیرد.

میر والهی قمی که در نیمۀ دوم قرن دهم و ربع اول قرن یازدهم هجری میزیست، از جمله شاعران، تصنیف سازان و موسیقی دانان توانمند دورۀ صفویه و از سادات قم بشمار میاید که باید آثارش را در قلمرو ادبی سبک هندی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. از جمله آثار وی دیوان اشعار است که قصاید، غزلیات، ترجیع و ترکیب بند، مثنوی، هجویات، رباعیات، قطعات و ماده تاریخ را در بر میگیرد و در مجموع شش هزار بیت دارد که بخش عمده ای از آن را قصاید و غزلیات تشکیل میدهد.

در این مقال سعی بر آن است که پس از توصیف مختصری دربارۀ دورۀ مربوطه، در وهلۀ نخست به شخصیت میر والهی قمی و در گام دوم به واکاوی دیوان وی بر اساس نسخه های چهارگانۀ جدید پرداخته شود تا از این طریق جایگاه و مرتبۀ شعری این شاعر بزرگ دورۀ صفویه که تا به اکنون تحقیقات درخور توجهی دربارۀ وی صورت نگرفته است، شناسانده شود.

کلمات کلیدی
دورۀ صفویه , سبک هندی , میر والهی قمی , دیوان

• - آتشکدۀ آذر، آذر بیگدلی، لطفعلی بیک آقاخان(1331). تصحیح میر هاشم محدث، تهران: اول، امیرکبیر.
• - تاریخ عالم آرای عباسی، ترکمان، اسکندر بیک(1382). با مقدمۀ ایرج افشار، تهران: سوم، امیر کبیر.
• - تذکره ریاض الشعراء، واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی(1384). مقدمه، تصحیح و تحقیق: محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اول، اساطیر.
• - تذکرۀ حسینی، حسینی سنبهلی، میر حسین دوست(1292). لکهنو: اول، مطبعه نولکشور.
• - تذکرۀ منتخب اللطایف، ایمان، رحم علیخان(1226). باهتمام سید محمدرضا جلالی نائینی و سید امیر حسن عابدی، تهران: اول.
• - تذکرۀ میخانه، فخرالزمانی، عبدالنبی بن خلف(1387). تصحیح و تنقیح و تکمیل تراجم باهتمام احمد گلچین معانی، تهران: هفتم، اقبال.
• - تصحیح و تعلیق بر دیوان میر والهی قمی، یار محمدی، فاطمه(1389). استاد راهنما علیرضا حاجیان نژاد، تهران: دانشگاه تهران.
• - خلاصه الأشعار و زبده الأفکار، کاشانی، میرتقی الدین(1392). تصحیح و تحقیق علی اشرف صادقی، اول،: میراث مکتوب، تهران.
• - الذریعه الی تصانیف الشیعه، تهرانی، آقابزرگ محمدحسن(1342). ج9، بیروت: الطبعه الثالثه، دار الاضواء.
• - روز روشن، صبا، مولوی محمّدمظفّر حسین(1343). بتصحیح و تحشیۀ محمد حسین محمد حسین رکن زادۀ آدمیت، تهران: اول، کتابخانۀ رازی.
• - شمع انجمن، بهادر، سید محمد صدیق حسن خان اول(1292). هندوستان: اول.
• - صبح گلشن، حسینی قنّوجی بخاری، سیّدعلی حسن خان(1295). هندوستان: اول.
• - عرفات العاشقین و عرصات العارفین، اوحدی بلیانی، تقی الدین محمد بن محمد(1389). تصحیح ذبیح الله صاحبکاری، تهران: اول، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
• - قاموس الاعلام، سامی، شمس الدین آلتنجی(1316). استانبول. و: صاحب و طابعی: مهران.
• - گزیدۀ غزلیات صائب و دیگر شاعران سبک هندی(1387). طغیانی، اسحاق، اصفهان: اول، دانشگاه اصفهان.
• - مکتب وقوع در شعر فارسی، گلچین معانی، احمد(1374). مشهد: اول، دانشگاه فردوسی مشهد.
• - منظومه‌های فارسی، خزانه دار لو، محمد علی(1375). تهران: اول، روزنه.
• - هفت اقلیم، رازی، امین احمد(1010). ج دوم، با تصحیح و تعلیق جواد فاضل، تهران: اول، کتابفروشی علی اکبر علمی و ادبیه.
• - هفت آسمان، احمد، مولوی آغا احمد علی(1873). کلکته: اول.