ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

بررسی بینامتنیت قرآنی در مقامات حمیدی

صفحه (91 - 112)
عباس سلطانپور ، حمیدرضا فرضی (نویسنده مسئول)، علی دهقان
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

تلاش پژوهش حاضر بر استخراج وجوه بینامتنی قرآنی در کتاب گرانسنگ مقامات حمیدی بوده است. موارد احصایی شامل هفت نوع رابطه بینامتنی مشتمل بر سه نوع واژگانی: «بینامتنیت واژگانی از نوع برآیند سازی»، «بینامتنیت واژگانی از نوع وامگیری»، «بینامتنیت واژگانی از نوع ترجمه»، و چهار نوع متنی: «بینامتنیت کامل متنی»، «بینامتنیت کامل متنی با اثرپذیری از اسلوب قرآن کریم در جمله بندی»، «بینامتنیت کامل تعدیلی» و «بینامتنیت کامل تعدیلی با اثرپذیری از اسلوب قرآن کریم در جمله بندی»بوده است. این روابط بینامتنی میزان تأثیرپذیری عبارات و جملات کتاب مذکور از مفاهیم و عبارات کتاب مقدس مسلمانان -که از دیرباز منبع الهامبخش ادبا و نویسندگان مسلمان بوده- را مشخص نموده است. مقامات حمیدی، اثر فاخر دوره های مصنوع و متکلف نویسی، حاوی موارد معتنابهی از عبارات عربی است که در خلال این عبارات، موارد متعددی از بهره گیری مستقیم و غیر مستقیم از مفاهیم و عبارات قرآنی به چشم میخورد. در این بررسی که به مدد تسلط سطحی نویسنده بر ظاهر قرآن کریم(حافظ قرآن) با تشخیص عبارات عربی غیر قرآنی و نیز عبارات مختلط عربی-قرآنی به صورت دقیق انجام شده است، با برشماری موارد بینامتنی قرآنی در شاخه های مزبور، میزان تأثیرپذیری مؤلف از قرآن کریم به تفکیک، مشخص شده و در نهایت با مقایسه فراوانی این بینامتنیتها، مشخص گردید که بینامتنیت واژگانیِ وامگیری بیشترین، و بینامتنیت کامل تعدیلی با اثرپذیری از اسلوب قرآن کریم در جمله بندی، کمترین بسامد را در اثر قاضی حمیدالدین به خود اختصاص داده است.

کلمات کلیدی
قرآن کریم , مقامات حمیدی , «بینامتنیت واژگانی» , «بینامتنیت کامل متنی» و «بینامتنیت کامل تعدیلی»

• - قرآن کریم
• - ادبیات تطبیقی، تعریف و زمینه های پژوهش، نظری منظم، هادی. (1389)، نشریه ادبیات تطبیقی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، شماره 2، ص221-237.
• - آشکَال التّناص الشّعری شعر البیاتی نموذجا، طعمه حلبی، احمد(2007)، مجله الموقف الأدبی، العدد430، ص60-83.
• - بینامتنیت، گراهام آلن. (1380)، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
• - تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله. (1368)، تهران، انتشارات فردوس.
• - تاریخ تطور و مختصات و نقد نثر پارسی از آغاز تا پایان قرن هفتم، خطیبی، حسین. (1390)، فنّ نثر در ادب پارسی، تهران، زوّار.
• - تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، حلبی، علی اصغر. (1389)، تهران، اساطیر.
• - تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، راستگو، سید محمد. (1392)، تهران، سمت.
• - ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متنها، نامور مطلق، بهمن. (1386)، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56.
• - تفاوت سبک شخصی مقامات حمیدی و حریری(با بررسی مقامه شتویه)، ستوده، غلامرضا و شهرامی، محمدباقر. (1388)، ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال دوم، شماره4، ص1-14.
• - درآمدی بر بینامتنیت، نظریه ها و کاربردها، نامور مطلق، بهمن. (1390)، تهران، سخن.
• - روشهای ویژه سُروری در شرح قرآنی مثنوی مولوی و استفاده از بینامتنیت آنها، نوریان، بیتا. (1399)، ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال سیزدهم، شماره 3، ص39-58.
• - سبک شناسی، تاریخ تطور نثر فارسی، بهار، محمدتقی. (1370)، تهران، امیرکبیر.
• - سبک شناسی نثر، شمیسا، سیروس. (1393)، تهران، نشر میترا.
• - گونه شناسی بیش متنی، نامور مطلق، بهمن. (1391)، فصلنامه.
• پژوهشهای ادبی، سال9، شماره38، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس - مقامات حمیدی، بلخی، قاضی حمیدالدین. (1394)، تصحیح رضا انزابی نژاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.#$ - میخائیل باختین، زندگی، اندیشه و مفاهیم بنیادین،غلامحسین زاده، غریب و نگار غلام پور. (1387)، تهران، روزگار.