ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 10، دی 1399 ، شماره پی در پی 56

تحلیل سطح فکری فیلمنامه های تاریخی بهرام بیضایی بر پایۀ سبک شناسی تکوینی

صفحه (191 - 209)
نصراله گلشنی صدق ، سعید زهره وند (نویسنده مسئول)، صفیه مرادخانی ، محمد خسروی شکیب
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1398

چکیده

سبک شناسی تکوینی در پی شناسایی خاستگاه فردی و اجتماعی سبک شخصی است، چون درونمایه، هم یک ویژگی سبکی است و هم بر دیگر عناصر سبکساز تأثیر دارد، شناسایی آن در فیلمنامه های تاریخی بیضایی، برای شناخت و تحلیل سبک شخصی مؤثر است. در پاسخ این سؤال که فکر مسلط بر فیلمنامه های تاریخی بیضایی چیست و خاستگاه آن کدام است؟ باید گفت: درونمایۀ «زندگی، شامیران است»، اندیشۀ مسلّط بر سطح فکری بیضایی است که با موتیفهای ناتوانی یا مرگ پادشاه، تجاوز به عنف، آوارگی زن و کودک، قتل، کابوس، بازگشت مردگان، نمایش آیینی شامیران و تداوم آشفتگی در یک زمینۀ تاریخی نابه سامان و آشفته، بیان میشود.

خاستگاه این اندیشه، ریشه در دو علّت دارد. علّت اوّل توجه بیضایی به ادبیّات شفاهی و فرهنگ عامّه است چرا که بیضایی از نخستین پژوهندگان حوزۀ ادبیّات نمایشی و آیینهای نمایشی ایران است. او واژۀ شامیران را از فرهنگ عامّه گرفته و در آثار پژوهشی خود، معادل کائوس به کار برده است. علّت دوم، توجّه به تاریخ است؛ شکست ایران در برابر روسیۀ باعث شد که ایرانیان، توجّه به تاریخ را به عنوان راهی برای نجات کشور و توسعۀ آن در نظر داشته باشند و به این علّت، ترجمه، تألیف، بازنویسی و بازآفرینی تاریخ و تولید نمایشنامه ها و رمانهای تاریخی گسترش یافت.این جریان بر بیضایی تأثیر گذاشت تا این که او در مطالعۀ تاریخ با شکستهای ایران از دیرباز تاکنون آشنا شود و با بررسی مصائب مردم در آشفتگیها و شکستها، گزارۀ «زندگی، شامیران است» در سطح فکری آثار تاریخی او تکوین یابد.

کلمات کلیدی
تاریخ , شامیران , فیلمنامه , بهرام بیضایی , سبک شناسی تکوینی

• - آفرینش و مرگ در اساطیر، رضایی، مهدی(1383)، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اوّل.
• - آهو، سلندر، طلحک و دیگران، بیضایی، بهرام(1389)، تهران: روشنگران، چاپ دوم.
• - ادبیّات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، قزل ایاغ، ثریا(1397)، تهران: انشارات سمت، چهاپ چهاردهم.
• - انحطاط تاریخنگاری در ایران، آدمیّت، فریدون(1364)، مجلۀ سخن، شمارۀ 191.
• - پردۀ نئی، بیضایی، بهرام(1371)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ اوّل.
• - تاریخ سرّی سلطان در آبسکون، بیضایی، بهرام(1392)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ چهارم.
• - تحلیلی بر بازتاب اسطوره در سینمای بهرام بیضایی، افشار، مریم(1394)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ اوّل.
• - جدال با جهل، امیری، نوشابه(1392)، تهران: انتشارات نشر ثالث، چاپ چهارم.
• - دربارۀ مسافران ساختۀ بهرام بیضایی، قوکاسیان، زاون(1371)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ اوّل.
• - درکافۀ اگزیستانسیالیستی، بیکول، سارا(1396)، ترجمۀ هوشمند دهقان، تهران: انتشارات پیام امروز،چاپ دوم.
• - دیباچۀ نوین شاهنامه، بیضایی، بهرام(1371)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ سوم.
• - ریشه یابی درخت کهن، بیضایی، بهرام( 1389)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ دوم.
• - زندگی و سینمای بهرام بیضائی، عبدی، محمد(1383)، تهران: انتشارت نشر ثالث، چاپ اوّل.
• - سبک شناسی، فتوحی، محمود(1390)، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم.
• - سبک و ژانر در سینما و تئاتر، احمدی، سعید(1395)،تهران: انتشارات آیندگان، چاپ اوّل.
• - سیاوش خوانی، بیضایی، بهرام(1395)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ هفتم.
• - شرح زندگانی من، مستوفی، عبدالله(1388)،تهران، انتشارات زوار، ج2، چاپ سوم.
• - طومار شیخ شرزین، بیضایی، بهرام(1371)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ چهارم.
• - عیار تنها، بیضایی، بهرام(1373)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ دوم.
• - عیارنامه، بیضایی، بهرام(1386)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ دوم.
• - غربزدگی، آل احمد، جلال(1372)، تهران: انتشارات فردوس، چاپ اوّل.
• - فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، هدایت، صادق(1385)، تهران: انتشارات چشمه، چاپ ششم.
• - فرهنگنامه‌ی ادبی فارسی، انوشه، حسن(1381)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات چاپ دوم.
• - قصّۀهای میر کفن پوش، بیضایی، بهرام(1390)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ پنجم.
• - قهرمان هزار چهره، کمپبل، جوزف(1396)، ترجمه شادی خسروپناه، مشهد: انتشارت نشر گل آفتاب، چاپ هشتم.
• - گفت و گو با بهرام بیضایی، قوکاسیان، زاون(1371)، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اوّل.
• - ما چگونه ما شدیم؟، زیبا کلام، صادق(1374)، تهران: انتشارات روزنه، چاپ اوّل.
• - مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی، قوکاسیان، زاون(1371)، تهران: انتشارت آگاه، چاپ اوّل.
• - مرگ یزدگرد، بیضایی، بهرام(1389)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ نهم.
• - موتیف چیست و چگونه شکل میگیرد؟، تقوی، محمّد و الهام دهقان(1388)،فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی، سال دوم، شمارۀ8.
• - نمایش در ایران، بیضایی، بهرام(1392)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ نهم.
• - نویسندگان پیشرو ایران، سپانلو، محمدعلی(1369)، تهران: انتشارات نگاه، چاپ سوم.
• - هزار افسان کجاست؟، بیضایی، بهرام(1395)، تهران: انتشارات روشنگران، چاپ چهارم.