ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

نقشمایه های فرسته در شاهنامه

صفحه (51 - 66)
مسعود شفیعی ، سیما منصوری (نویسنده مسئول)، مسعود پاکدل ، منصوره تدینی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: جستار حاضر به بررسی نقشمایه های اسطوره ای و حماسی فرسته (فرشته) در شاهنامه فردوسی پرداخته و از کتب پهلوی نیز بعنوان مکمل و شاهد بهره گرفته ‌است. هدف از این پژوهش، ریزنگری در ماهیت اسطوره ای و حماسی فرسته و بررسی تمایز مفهومی میان کاربرد فرسته در شاهنامه و در منابع شاهنامه بوده است. برای درک عمیق این تمایزات، ناگزیر به بخش‌بندی انواع کاربرد فرسته روی ‌آورده شده ‌و فرستگانی مینوی که در تداول عام «فرشته» تعبیر یافته اند در کنار یادکرد صفات و ویژگیهای فرستگان و انگیزه های ارسال فرسته در حماسۀ ملی بررسی شده ‌است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ کتابخانه ای و به روش توصیفی-تحلیلی بر پایۀ مقایسه و تفسیر و توضیح صورت پذیرفته ‌است.

یافته ها: مطالعات و بررسیهای جستار حاضر نشان داده ‌است که برخی صفات و ویژگیهای فرستگان و اهمیت مضاعف فرسته در حماسه از منابع شاهنامه نظیر آثار پهلوی و اوستا برگرفته شده ‌است.

نتیجه گیری: در این مقاله منظور از فرسته، گاه زیوندگان فرامادی است که از سوی اهورا‌مزدا مأموریت یافته و فرستاده شده اند تا هم جنبۀ یاریگرانه و هم کنشهای پیام‌رسانی خود را به انجام برسانند. نقشمایه های این فرستگان، الگویی برای رسولان، پیکها و سفیران جنگی در حماسه های منظوم چون شاهنامه فردوسی است.

کلمات کلیدی
فرسته , شاهنامه , نقشمایه , خِرد.

• اوستا (1389) به گزارش جلیل دوست‌خواه، تهران: مروارید.
• اوستای کهن (1382) به کوشش رضا مرادی غیاث آبادی، شیراز: نوید شیراز.
• بیهقی، ابوالفضل (1387) تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ ۱۴. تهران: مهتاب.
• ترانه رلان (1383) ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی. تهران: تیر.
• خسرو کیکاووس (1386) فرامرزنامه. تهران: دنیای کتاب.
• دادگی، فرنبغ (1385) بندهش. به گزارش مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.
• رضایی دشت ارژنه، محمود (1393). شکوه خرد در شاهنامۀ فردوسی. تهران: علمی و فرهنگی.
• رضی، هاشم (1379) حکمت خسروانی. تهران: بهجت.
• رضی، هاشم (1381) تاریخ رازآمیز آئین میترایی. تهران: بهجت.
• رضی، هاشم (1381) دانشنامۀ ایران باستان. تهران: سخن.
• سرامی، قدمعلی (1392) از رنگ گل تا رنج خار. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
• سی‌روزه کوچک، سی‌روزه بزرگ (1363) به کوشش دهدشتی آذرمی‌دخت. تهران: فروهر.
• فردوسی، ابوالقاسم (1375) شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
• کریستین سن، آرتور (1386) نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
• مینوی خرد (1385) به کوشش ژاله آموزگار. ترجمۀ احمد تفضلی. چاپ چهارم. تهران: توس.
• واحددوست، مهوش (1379). نهادینه های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. تهران: سروش.
• هومر (1389) ایلیاد. ترجمۀ سعید نفیسی. چاپ دوم. تهران: سپهر ادب.