ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

مقایسۀ اصطلاحات فلسفی و عرفانی در اشعار میرداماد، ملاصدرا و شیخ‌بهایی با تکیه بر پربسامدترین واژه ها در اشعار سه شاعر

صفحه (55 - 77)
نادیا سامانی ، حبیب جدیدالاسلامی (نویسنده مسئول)، بهروز رومیانی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1398

چکیده
زمینه و هدف: بررسی و مقایسۀ بسامد واژگان مهم هر متن، جهان زبان نویسنده را مینمایاند و جهان زبان، دنیای اندیشۀ مؤلف را؛ بنابراین یکی از مهمترین کارهایی که در پژوهش متون میتوان انجام داد، کاوش در واژگان و موارد کاربرد و معنا و مفهوم آنها در هر متن است. این مقاله نیز به مقایسۀ لغات، ترکیبات، اصطلاحات و اعلام در اشعار میرداماد، ملاصدرا و شیخ‌بهایی میپردازد. هدف اصلی این مقاله بررسی شباهتها و تفاوتهای لغات، ترکیبات و اصطلاحات در اشعار میرداماد، ملاصدرا و شیخ‌بهایی است.
روش مطالعه: روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی - تحلیلی است و برای جمع‌آوری اطلاعات از روش اسنادی استفاده شده است.
یافته ها: اعلام و لغات در اشعار ملاصدرا و شیخ بهایی ازنظر عرفانی با یکدیگر شباهتهایی دارند. همچنین دیوان میرداماد در زمینۀ ارائۀ نظریات فلسفی دارای اعلام قابل توجهی است.
نتیجه گیری: کلمات مشابهی با مفاهیم تقریباً واحد در دیوانهای مورد بررسی در حوزۀ فلسفه، عشق و عرفان بکار رفته است. در سه دیوان کلمات آتش، عشق، فلک، جهان، دین، جام، خاک و آفتاب بالاترین فراوانی را دارد؛ دیوان شیخ ‌بهایی نیز بیشتر دارای مضامین عرفانی است. میرداماد و ملاصدرا مضامین عرفانی و فلسفی را بیشتر مدّ نظر قرار داده اند. همچنین رویکردهای تمثیلی در اشعار شیخ‌بهایی و ملاصدرا بیشتر دیده میشود.

کلمات کلیدی
شیخ‌بهایی , ملاصدرا , میرداماد , اصطلاحات فلسفی؛ عرفان

• الاعضالات (در مصنفات میرداماد)، میرداماد، محمدباقر (1381) به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• تقویم‌الإیمان، میرداماد، محمدباقر (1385) با شرح سیداحمد علوی و تعلیقات ملاعلی نوری، تحقیق علی اوجبی، چاپ دوم، تهران: میراث مکتوب.
• حکیم استرآباد: میرداماد، موسوی بهبهانی، علی (1370) تهران: اطلاعات.
• رسالۀ سه¬اصل، صدرالمتألهین شیرازی (ملاصدرا) (1377) تصحیح حسین نصر، تهران: روزنه.
• ریحانه‌الادب، مدرسی تبریزی، محمدعلی (1374) جلدهای 4و3، تهران: خیام.
• سنت عقلانی اسلامی در ایران، نصر، سیدحسین (1383) ترجمۀ سعید دهقانی، چاپ دوم، تهران: قصیده‌سرا.
• شرح‌ حال میرداماد و میرفندرسکی، هادی، اکبر (1363) اصفهان: میثم تمّار.
• شرح حال و آراء فلسفی ملاصدرا (1360) آشتیانی، جلال‌الدین، تهران: نهضت زنان مسلمان.
• الشواهدالربوبیه فی‌المناهج‌السلوکیه، صدرالمتألهین شیرازی (ملاصدرا) (1360) چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• عالم‌آرای عباسی، بیگ‌منشی، اسکندر (1377) تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
• عقل و عشق: مروری بر زندگی و اندیشۀ ملاصدرا (1387) سهرابی‌فر، محمدتقی، چاپ سوم، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
• القبسات، میرداماد، محمدباقر (1367) به اهتمام مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
• الکشکول، نصیری، حاج‌میرزامحمد (1378) جلد2، قم: شرکت طبع و نشر قم.
• کلیات اشعار شیخ بهایی، شیخ ‌بهایی (1343) چاپ چهارم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
• المبدأ و المعاد، صدرالمتألهین شیرازی (ملاصدرا) (1420 ه. ق)، بیروت: دارالهادی.
• مثنوی ملاصدرا، صدرالمتألهین شیرازی (ملاصدرا) (1376) قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
• منتخبانی از آثار حکمای الاهی ایران، آشتیانی، جلال‌الدین (1378) جلد 1، ویرایش 2، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
• نان و حلوا، شیخ‌ بهایی (1343) چاپ چهارم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.