ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

مطالعه سبک شناسی دیوان غزلیات مذنب بدایونی شاعرِ دوره بازگشت (براساس چهار نسخه خطی)

صفحه (145 - 161)
نادره شاه آبادی ، احمد خاتمی (نویسنده مسئول)، علیرضا صالحی ، ابوالفضل مرادی رستا
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: مذنب بدایونی یکی از شعرای ناشناخته غزلسرای دوره قاجار است. این پژوهش تلاش میکند به بیان ویژگیهای سبکی، مضمون شعر وی و همچنین زیباییهای ادبی آن بپردازد. هدف پژوهشگر تعیین بسامدها و میزان تقلید مذنب از سبک قدما نمیباشد، بلکه تعیین و بررسی سبک شاعر، درسه سطح زبانی، ادبی و فکری است تا به این پرسشها پاسخ دهد: 1- مذنب تحت‌تأثیر کدامیک از سبکهای شعر فارسی است و کدام شاعر یا شاعران بیشترین تأثیر را بر او داشته است؟ 2- نمود مکتب وقوع و واسوخت بیشتر در قالب چه مواردی در غزلیات مذنب بدایونی پدیدار گشته اند؟

روش مطالعه: این تحقیق به شیوۀ تحلیل محتوا و کتابخانه ای انجام شده است. شیوۀ مطالعه، درون‌متنی و با دید منتقدانه است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، دیوان غزلیات مذنب است.

یافته ها: مذنب توانسته، زبان و محور فکریش را به شعرای سبک عراقی نزدیک کند. در برخی اشعار این شاعر، رنگ و بوی «مکتب وقوع» و «واسوخت» نیز قابل‌مشاهده است که این امر نشان از تغییر نگرش وی در دوران زندگی خود دارد.

نتیجه گیری: مذنب در سرودن غزلیات، بطور اخص از سعدی و حافظ پیروی نموده است. در سطح زبانی، شعرش به دور از هرگونه پیچیدگی است. از زبان عامیانه بعنوان یکی از مصالح اصلی زبان هنری بهره گرفته است و تلاش میکند با کاربرد هنری واکها، گلچین واژه ها و چینش آنها در کنار هم، کلامش را موسیقایی کند. در سطح ادبی، عناصر بیانی مانند تشبیه، استعاره و عناصر بدیعی نظیر تکرار، مراعات نظیر (بیش از 95 درصد)، تضاد و تلمیح بیشترین بسامد را دارد. در سطح فکری، محور تفکرات و بنمایۀ غزلیاتش، «عشق و موضوعات مربوط به آن» است. اعتقادات و باورهای مردم، آداب و رسوم، اعتقادات مذهبی ، ضرب‌المثلها، همچنین مضامین متعدد ازجمله اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور (در دوره مشروطه)، در شعر وی به چشم میخورد.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , سبک ادبی بازگشت , غزل , دیوان مذنب بدایونی

• قرآن کریم، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، (1395)، چاپ هشتم.
• آقاحسینی، سید محمد، (1382)، «شیوه های بلاغی در شعر ناصرخسرو»، نامۀ پارسی، (2) 8، صص 7-26.
• بهار، محمدتقی، (1369)، سبک شناسی، تهران: سپهر.
• حافظ شیرازی، شمس الدین محمد، (1362)، دیوان، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
• خاتمی، احمد، (1374)، پژوهشی در نثر و نظم دورۀ بازگشت ادبی، تهران: پایا.
• دهخدا، علی اکبر، (1363)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• دیوان اشعار، مذنب بدایونی، بی نا، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای ملی؛ شمارۀ نسخه: 1-1063 تصحیح نگارندۀ مقاله، 1400.
• دیوان اشعار، مذنب بدایونی، بی نا، تهران : کتابخانۀ مجلس شورای ملی؛ شمارۀ نسخه:2- 1063 تصحیح نگارندۀ مقاله، 1400.
• دیوان اشعار، مذنب بدایونی، بی نا، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای ملی؛ شمارۀ نسخه: 3-1063 تصحیح نگارندۀ مقاله، 1400.
• دیوان اشعار، مذنب بدایونی، بی نا: کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران: شمارۀ نسخه: 4-4548، تصحیح نگارندۀ مقاله، 1400.
• رضایی، احمد و خورشیدی، سمیه (1393)، بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعر آن دوره ، سبک‌شناسی ساختاری غزل «تقویمها» و «غزل»ها، قسمت فنون ادبی.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1386)، موسیقی شعر، چاپ سوم، تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، «انواع ادبی و شعر فارسی» ، رشد آموزش ادب فارسی، (23) 8: صص 4-9.
• شمیسا، سیروس، (1374)، کلیات سبک شناسی، تهران: فردوسی.
• صبا، مولوی محمدمظفر حسین، (1343)، تذکرۀ روز روشن، به تصحیح محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: کتابخانۀ رازی.
• وحیدیان کامیار، تقی، (1385)، بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: سمت.