ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

مروری بر اصل شباهت و وجه شبه در شناخت فهم استعاری از منظر لیکاف با تکیه بر استعاره های نیما یوشیج، اخوان ثالث، سهراب سپهری و احمد شاملو

صفحه (25 - 39)
مهسا امجدی تنور ، ابراهیم اقبالی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1402

چکیده

زمینه و هدف: از دیدگاه زبانشناسی شناختی و نظریه استعارۀ مفهومی که لیکاف و جانسون برای نخستین بار آن را مطرح کردند، استعاره امری صرفاً زبانی نیست بلکه فرایندی شناختی و یکی از بنیانهای تفکر بشری است. از نظر آنان استعاره در زبان، اندیشه و فکر انسان جاری است و بر خلاف بلاغت سنتی، تنها منحصر به زبان ادبی و هنری نیست. هدف اصلی این پژوهش نقد و بررسی شناخت و فهم استعاری از دیدگاه لیکاف و جانسون بر اساس تحلیل و واکاوی مؤلفه زیرساختی استعاره یعنی وجه شبه و شباهت در مستعارمنه و مستعارله با تکیه بر شعر معاصر است.

روش پژوهش: روش پژوهش در این مقاله شیوۀ توصیفی تحلیلی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی است.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که برخلاف نظریه لیکاف و جانسون که استعاره را مبتنی بر اصل تناظر میدانند، میتوان گفت که استعاره بر اصل شباهت استوار است و تناظرها نیز در زیرساخت خود شباهت را تقویت میکنند.

نتیجه گیری: استعارۀ مفهومی نظریه ای است که در سطوح ذهنی و مفهومی میتواند بخوبی استعاره ها را تحلیل کند اما در سطح ادبی و هنری، قابلیت توجه به زیباییهای حاصل از زیرساخت تشبیهی ایجاد شده به کمک وجه شبه را ندارد چرا که استعاره جهت‌گیری یکسویه و تناظری ندارد. در این جستار با ارائه شواهد و مثالهایی از شعر معاصر در زبان فارسی این فرض را مطرح کردیم که استعاره برآیند شباهت و رابطۀ دوسویه در تناظر است.

کلمات کلیدی
استعاره , بلاغت سنتی , استعاره مفهومی , شباهت و تناظر , شعر معاصر.

• ابن‌معتز. عبدالله (1979م). البدیع. بیروت: مکتبه المثنی.
• اخوان ثالث. مهدی (1395). مجموعه اشعار. 2 جلد. تهران: زمستان.
• جاحظ. عمربن بحر (1926 م ). البیان و التبیین. بکوشش حسن سندویی. قاهره. المکتبه التجاریه الکبری.
• جرجانی. عبدالقادر (1389). اسرارالبلاغه. چاپ پنجم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• راسخ مهند. محمد (1393). درآمدی بر زبانشناسی شناختی. تهران: سمت.
• سپهری. سهراب (1381). هشت کتاب. تهران: طهوری.
• سعیدی روشن. محمدباقر (1381). زبان قرآن: زبان نمادها یا حقایق متعالی در قرآن. تهران: نشر هستی‌نما.
• شاملو. احمد (1379). مجموعه اشعار. تهران: زمانه.
• شعبانلو. علیرضا (1398). نقد یکسویگی در نظریۀ استعارۀ مفهومی. کهن‌نامه ادب پارسی. سال دهم. شمارۀ دوم.
• شعبانلو. علیرضا (1401). نقد نظریۀ استعارۀ مفهومی. پژوهشهای بین‌رشته ای ادبی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. دوفصلنامۀ علمی. سال 4. شمارۀ 8.
• صفوی. کوروش (1396). استعاره: نوشته های پراکنده. دفتر پنجم؛ زبانشناسی و درک انسان. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
• لیکاف. جورج (1390).نظریه معاصر استعاره؛ مجموعه مقالات استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی. به کوشش: فرهاد ساسانی. تهران: سورۀ مهر.
• لیکاف. جورج و جانسون. مارک (1395). استعاره هایی که با آنها زندگی میکنیم: ترجمه: هاجر آقا ابراهیمی. تهران: علم.
• لیکاف. جورج و جانسون. مارک (1394). فلسفۀ جسمانی. ترجمه: جهانشاه میرزابیگی. تهران: علم.
• مهرگان. آروین (1394). ساختار گزاره های استعاری. اصفهان. فردا.
• یوشیج. نیما (1388). دیوان اشعار. چاپ نهم. تهران: نگار.