ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 1، فروردین 1401 ، شماره پی در پی 71

شگردهای گوناگون برای نونمایی بیان یک مضمون از ویژگیهای خاص کلام حافظ

صفحه (197 - 210)
ساغر سلمانی‌نژاد مهرآبادی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1400

چکیده

زمینه و هدف: تصویرسازیهای ادبی نو از مهمترین شگردهای شاعران برای اثبات قدرت و برتری خود بر سایر شاعران از گذشته تاکنون بوده و هست. دوره های مختلف ادبی و سبکهای گوناگون تا حد زیادی تحت تأثیر همین هنرنماییهای شاعران خلق شده است. تصویرهای شعری حافظ بی تأثیر در نقش او نیستند. در این پژوهش بر آنیم تا علل پرچمداری حافظ را از نظر تصویرسازی بررسی کنیم. به این منظور صرفاً تصاویر ارائه شده از حافظ را از «چشم» معشوق مورد بررسی قرار داده ایم و سؤالات پژوهش به این شکل مطرح میشود: حافظ در اشعارش چشم را چگونه بتصویر کشیده است؟ آیا از استعاره نوینی بهره گرفته است؟ درصورت منفی بودن پاسخ، استعاره کهن نرگس را چگونه بازنمایی کرده است؟

روش مطالعه: این مقاله براساس روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است.

یافته ها: حافظ در بتصویر کشیدن چشم از همان استعاره کهن نرگس بهره گرفته است؛ اما ساختار این تصویر در ابیاتش در کنار صور خیال دیگر طراوت ویژه ای دارد. ظاهراً حافظ با اینکه اغلب از تصاویر کهن ماقبل خود در شعرش بهره گرفته، با شگردهای دیگری به نونمایی این تصاویر اقدام کرده و در ذهن مخاطب آن را نو نموده است.

نتیجه گیری: شگردهایی که حافظ برای تازه نمایی تصاویر کهن در اشعارش بکار گرفته، عبارتند از: تشخیص و جاندارپنداری، تناسب و تقابل، بازتوصیف و... . حافظ بیش از اینکه تصویر تازه خلق کند، تصاویر کهن را تازه نموده است.

کلمات کلیدی
حافظ , تصویرسازیهای ادبی , نونمایی , شگردهای هنری

• اصول بلاغت در زبان فارسی، رضانژاد (نوشین)، غلامحسین (1367) تهران: انتشارات الزهرا.
• بیان، شمیسا، سیروش (1373)، تهران: فردوس.
• بیان؛ زیبایی‌شناسی سخن پارسی،کزازی، جلال الدین (1382)، تهران: نشر مرکز.
• دیوان غزلیات؛ حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد (1386)، از نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی، با مقدمه پژمان بختیاری، تهران: انتشارات پیک فرهنگ.
• صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی، طالبیان، یحیی (1378) کرمان: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی عماد.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376)، تهران: آگاه.
• مکتب حافظ، مرتضوی، منوچهر (1384)، چاپ چهارم، تبریز: ستوده.
• مهندسی سخن در سروده‌های حافظ، راستگوفر، سیدمحمد (1383)، پژوهشهای ادبی، شمارۀ 3، بهار، صص 65-74.