ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 7، مهر 1399 ، شماره پی در پی 53

سیری در دگرگونیهای مضامین عرفانی در تفاسیر قرآن با تکیه بر تفسیر خواجه عبدالله انصاری و صفی علیشاه

صفحه (95 - 117)
مریم‌السادات صحفی ، حسین آذرپیوند (نویسنده مسئول)، محمد سلامتیان
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1398

چکیده

از نخستین سده های اسلامی عرفان بعنوان یکی از ارکان معرفت، در کردار و نوشتار بسیاری از فرهیختگان مسلمان راه یافت. مفسران قرآن کریم از جمله کسانی بودند که از این دریای معرفت در تفسیر آیات قرآن بهره گرفتند. در این مقاله به سیر دگرگونیهای مضامین عرفانی در تفاسیر قرآن خواجه عبدالله انصاری و صفی علیشاه، که به دو دورۀ مختلف عرفان تعلق دارند، پرداخته شده است. بررسیها نشان میدهد که خواجه عبدالله انصاری عارف قرن پنجم هجری در نثر مسجع خویش و در قالب مناجات، علاوه بر طرح مضامین عرفانی و سیر و سلوک عملی، به مسائل اخلاقی و تعلیمی نیز اشاره ای دارد. صفی علیشاه عارف قرن سیزدهم خود تفسیری منظوم از قرآن نگاشته و در آن مضامین عرفانی را در قالب سیر و سلوک عملی بیان کرده است؛ وی در روش تفسیر عرفانی خویش به تفسیر کشف الاسرار میبدی نظر داشته است. گاهی نیز این مضامین رنگ فلسفی به خود میگیرد؛ بگونه ای که آمیخته شدن حکمت و عرفان و نزدیک شدن عقل و دل را در این تفسیر میتوان بخوبی مشاهده کرد.

کلمات کلیدی
تفسیر قرآن , مضامین عرفانی , خواجه عبدالله , صفی‌علیشاه , سیر دگرگونی

• - آشنائی با مجموعه عرفان اسلامی، امینی نژاد، علی، 1394، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
• - ارزش میراث صوفیه، زرین کوب، عبدالحسین،1362، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
• - انسان کامل نسفی، عزیز الدین،1386، انتشارات طهوری، تهران، چاپ هشتم.
• - تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌الله،1369، ج2، انتشارات فردوس، چاپ دهم.
• - تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید، خواجه عبد الله انصاری، 1392، به کوشش حبیب الله آموزگار، انتشارات اقبال، چاپ 27.
• - تفسیر صفی، صفی علیشاه، 1378، انتشارات منوچهری، تهران، چاپ اول.
• - رسالۀ قشیریه، قشیری، عبدالکریم بن هوازن،1383، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
• - شرح مثنوى شریف3جلد، فروزانفر، بدیع الزمان، 1367، انتشارات زوار، تهران، چاپ اول.
• - کشف الأسرار و عده الأبرار، میبدی، ابوالفضل رشید الدین،1371،11جلد، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ پنجم.
• - مجموعه آثار شهید مطهری، مطهری، مرتضی، 1377، ج23، صدرا، تهران، چاپ هشتم.
• - منازل السائرین، خواجه عبد الله انصاری،1417، دار العلم، تهران، چاپ اول.
• - نگاهی به تفسیر قرآن منظوم صفی علیشاه اصفهانی، خوشحال دستجردی، طاهره، مجله