ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

سبک‌شناسی لایه ای سروده های مَحرَم کرمانشاهی

صفحه (133 - 153)
سجاد غلامی انجیرکی (نویسنده مسئول)، محمد ایرانی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1403

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی ازجمله دانشهای ادبی است که در شناخت ویژگیهای اثری ادبی و درک بهتر آن تأثیر بسزایی دارد. سبک‌شناسی لایه ای یکی از شیوه های نوین سبک‌شناسی است که ویژگیهای برجستۀ متن را در پنج لایۀ آوایی، واژه ای، نحوی، بلاغی و فکری میکاود. میرزا اسدالله جاویدانی متخلّص به مَحرَم یکی از شاعران خوش‌قریحۀ قرن سیزدهم هـ. ش است و سروده های زیبایی از او به یادگار مانده که نشان از توانایی این سخنور دارد. در جستار حاضر تلاش شده است تا سبک‌شناسی لایه ای غزلیات مَحرم کرمانشاهی بررسی شود.

روش‌: این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه ای انجام شده است. جامعۀ آماری غزلیات مَحرم کرمانشاهی است.

یافته ها: مَحرم کرمانشاهی را میتوان از شاعران پیرو جریان بازگشت ادبی به شمار آورد که ویژگیهای سبکی شعر وی از نظر زبانی، فکری و ادبی همان مختصات سبک عراقی است. زبانی روان و پخته دارد و زبان ادبی و موسیقی شعر مورد توجه شاعر بوده است و وی با اصول و فنون شعر و شاعری آشنا بوده است و در به کارگیری عناصر بلاغی ازجمله تشبیه، استعاره، کنایه، تناسب، تلمیح، ایهام و جناس برای بیان اهداف خویش، اهتمام ویژه ای دارد و ذوق و هنر شاعری خود را به نمایش میگذارد. غزلیات مَحرم عمدتاً با هدف توجه به عشق و معشوق و اهمیت جایگاه اوست.

نتیجه گیری: زبان و عناصر شعری مَحرم روان، پخته، کهن و ﻣﺘﺄﺛﺮ از سبک ﻋﺮاﻗﯽ و پیرو پیشینیان اﺳﺖ. دیوان اشعارش را عمدتاً غزلیاتی تشکیل میدهد که به سبک عراقی و پیروی از غزلیات سعدی و حافظ سروده است. مَحرم با بهره گیری از سنّتهای ادبی و هنر خویش تصویرآفرینی میکند و باعث تقویت زبانِ شاعرانۀ خود گردیده است. وی شاعری تصویرگرا و احساسی است که توجهی ویژه در به کارگیری صنایع بیانی و بدیعی داشته است و «تشبیه» برجسته ترین صورتِ خیال و مهمترین لایۀ بلاغی در سروده های مَحرم است. توجه به عشق و معشوق، مضامین عارفانه و قلندرانه و مضمونهای تعلیمی و اخلاقی از ویژگیهای فکری غزلیات مَحرم کرمانشاهی است و «عشق» درونمایۀ اصلی غزلیات وی است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی لایه ای , مَحرَم کرمانشاهی , جریان بازگشت ادبی و غزلیات مَحرَم کرمانشاهی

• انوری، حسن. (1383). فرهنگ کنایات سخن. 2 جلدی، تهران: سخن.
• جاویدانی، میرزا اسدالله. (1398). دیوان اشعار مَحرَم کرمانشاهی. به کوشش فرشید (یدالله) یوسفی. کرمانشاه: ماهتاب غرب.
• حافظ، شمس‌الدّین محمد. (1378). حافظ به سعی سایه. به تصحیح امیرهوشنگ ابتهاج، تهران: کارنامه.
• حیدری، فاطمه و دیگران. (1403). «سبک‌شناسی لایه ای کتاب «مجالس» جلال‌الدین عتیق تبریزی». نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب سابق). سال 17، شمارۀ 8، شمارۀ پی در پی 102، صص 245-231.
• حیرت سجّادی، سیّد عبدالحمید. (1375). شاعران کُردِ پارسی‌گوی، تهران: نشر احسان.
• سعادت، اسماعیل و دیگران. (1384). دانش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. 6 جلدی. به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• سعدی، شیخ مصلح بن عبدالله. (1386). کلیّات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). صُوَر خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). موسیقی شعر. چاپ سیزدهم، تهران: آگه.
• شمیسا، سیروس. (1386). نگاهی تازه به بدیع. تهران: نشر میترا.
• شمیسا، سیروس. (1388). سبک‌شناسی شعر. تهران: نشر میترا.
• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1391). سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
• فرشیدورد، خسرو. (1382). دستور مفصّل امروز. تهران: سخن.
• علوی‌مقدم، محمد. اشرف‌زاده، رضا. (1387). معانی و بیان. تهران: سمت.
• محمّدی‌افشار، هوشنگ. شایان‌مهر، کبری. (1396). «سبک‌شناسی لایه ای مجموعه اشعار قیصر امین‌پور»، نشریۀ ادبیّات پایداری، سال 9. شمارۀ 16، صص 281-259.
• مرتضایی، جواد. (1385). از موسیقی معنوی حافظ. تهران: آوای نور.
• مظفّری، علیرضا. (1375). «صوَر خیال در دیوان حافظ»، به راهنمایی دکتر محمّد جاوید، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
• همایی، جلال‌الدّین. (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.