ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 2، اردیبهشت 99 ، شماره پی در پی 48

سبک شناسی طنز صائب تبریزی

صفحه (157 - 176)
صدرا قائدعلی ، حمید طبسی (نویسنده مسئول)، ابوالقاسم رادفر
تاریخ دریافت مقاله : بهار 98
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 98

چکیده

سبک طنز پردازی صائب، حاصل محیط اجتماعی حاکم بر عصر صفوی است. وی شاعر و منتقد باورمندی است که طنز را به عنوان سلاحی کارآمد در جهت اعتراض و انتقاد از ناهنجاریهای جامعه خود به کار برده است. طنزهای صائب از منظر سبک شناسی بیشتر، نتیجه محتوا و بلاغت اشعار اوست. انتقادهای صائب از نظر محتوا درون گرا میباشد و ذهن وی با آفاق و سطح پدیده ها ارتباط برقرا میکند تا بتواند مفاهیم عمیق ذهنی و انفسی را به تصویر بکشد. وی منتقد و اصلاحگری است که با طنز خود در پی تحقیر و بی ارزش جلوه دادن مقام و منزلت افرادی است که در تیررس نیشخند او قرار گرفته اند. در واقع او علاوه بر طعنه نسبت به ویژگیهای درونی افراد، به تحقیر و بی ارزش نشان دادن ظواهر بیرونی نظیر: وسایل و پوشاک زاهدان نیز میپردازد. زبان انتقادی او عفیف و متعالی است. مهمترین شگردهای طنزآفرینی او شامل؛ پارادوکس، ارسال مثل، تناقض، تمثیل، ایهام، حسن تعلیل، تلمیح، استعاره و کنایه میباشد. روش پژوهش ، توصیفی - تحلیلی میباشد. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که سبک طنز پردازی صائب از جهت فکری و سطح ادبی به چه میزان در مبارزه شاعر با نابسامانیهای اجتماعی تأثیر داشته است؟

کلمات کلیدی
صائب , سبک هندی , انتقاد , طنز , جامعه شناسی ادبیات

• از کوچه رندان، زرین¬کوب، عبدالحسین، 1387، تهران: امیر کبیر.
• انواع ادبی، رزمجو، حسین، 1374، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
• المعجم، رازی، شمس قیس، 1360، تصحیح مدّرس رضوی، تهران: زوار.
• « بررسی خلاقیّت هنری صائب در تصویر سازی با ابزار و شیوه های مجازات »، پاشایی، کامران و جلیل زاده رضایی، سپیده و عادل زاده پروانه، 1395، سال 9 شماره 2 تابستان 95 ، شماره پیاپی 32، صص 55-37
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله، 1367، تهران: انتشارات فردوس.
• « تصویر حباب در غزل صائب »، فلاح لاله زاری، ملیحه و بصیری، محمد صادق، 1394، فصلنامه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی ( بهار ادب )، سال 8، شماره 3، پاییز 94، شماره پیاپی29، صص 322 – 305.
• «تصویر شمع بر پرده خیال صائب، اصفهانی بلند بالایی، یاسمن و تدیّن مهدی، رشیدی آشجردی، مرتضی، 1394، فصلنامه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 8، شماره 3، پاییز، شماره پیاپی 29، صص29-21.
• دیوان اشعار، صائب تبریزی، محمد علی، 1387، تصحیح محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• «زبان صور و اسباب ایجاد طنز»، رادفر، ابوالقاسم، 1388، تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، پاییز، ش1،صص120-107.
• زندگی شاه عباس اول، فلسفی، نصرالله، 1371، تهران: انتشارات علمی.
• سفرنامه، تارونیه، ژان باتیست، 1383، ترجمه حمید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمد رضا، 1386، تهران: انتشارات آگاه.
• طنز، پلارد، آرتور، 1378، ترجمه سعید سعیدپور، تهران: انتشارات مرکز.
• طنز حافظ، شفیعی کدکنی، محمد رضا، 1384، مجله حافظ، ش 19.
• « طنز گونه¬های ادب فارسی و انواع آن»، کازرونی، سیداحمد، 1390، فصلنامه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 4، شماره 1، بهار 1390، شماره پیاپی 11 ش4،صص120-99.
• علوی مقدم، محمد و اشرف زاده، رضا، (1376)، تهران انتشارات سمت.
• فرهنگ تلمیحات، شمیسا، سیروس، 1378، تهران، فرودس.
• گزیده غزلیات صائب و دیگر شاعران سبک هندی، طغیانی، اسحاق، 1387، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر، 1364، تهران: انتشارات لغت دهخدا.
• معالم القریه فی احکام الحسبه، ابن اخوه، محمد بن احمد،1360، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمعه و نشر کتاب.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمد رضا، 1368، تهران: انتشارات آگاه. 22- نقد بدیع، فشارکی، محمد، 1379، تهران: انتشارات سمت.
• هجو در شعر فارسی، نیکو بخت، ناصر، 1380، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• هنر طنز و قلمرو آن، رادفر، ابوالقاسم، 1387، مجله قند پارسی، ش 6،صص76-70.