ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

سبک شناسی زبانی و ادبی اشعار ژاله (عالمتاج) قائم مقامی

صفحه (79 - 98)
اصغر خلیلی ، آرش مشفقی (نویسنده مسئول)، عزیز حجاجی کهجوق
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1401

چکیده

زمینه و هدف: در ادب فارسی، زندگی و شعر سرایندگان زن به دلیل شرایط فرهنگی و شایست و ناشایستهای عرفی، به بی‌مهری حافظۀ تاریخ دچار گشته و بتدریج محو و بیرنگ شده است. ژاله (عالمتاج) قائم مقامی از شاعران قرن سیزدهم هجری است که از نظر فکری دارای بنمایه های قابل‌اعتنایی در حوزۀ زنان است. هدف این پژوهش، بررسی سبک‌شناسانۀ اشعار او در سه سطح زبانی، فکری و ادبی است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با ابزار مطالعۀ کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: آنچه از اشعار او (قصاید و قطعات) برمی‌آید این است که زبان او ساده و به دور از پیچیدگی است، گرچه از نظر واژگانی و نحوی، به سبک خراسانی نزدیک شده است و کلمات عربی ثقیل و فارسی کهن در آن اندک نیست. از سویی دیگر تعبیرات و کنایات امروزی و کلماتی مانند سماور، چرخ زینگر، سیگار، تلگراف، لوله، و چشمک نیز در اشعار او دیده میشود. تشبیه بلیغ در میان صنایع بیانی و جناس در میان صنایع بدیعی در صدر فنون بلاغی شعر او قرار میگیرند. او شعر خویش را در خدمت بیان عقایدش قرار داده است و دغدغۀ اصلی او مشکلات زنان است. همچنین ژاله به موضوعاتی مانند کودک‌همسری، تعدد زوجات، فرزندآوری و حتی ازدواج، نگاه مثبتی ندارد و نظرات متفاوت خود را در این زمینه با بی‌پروایی بیان میکند.

نتیجه گیری: ژاله، که از شاعران دوران مشروطه به شمار می‌آید، بجرئت اولین زنی است که دربارۀ حقوق زنان با جسارت و استواری سخن رانده است. متأسفانه از اشعار او جز 917 بیت در دست نیست و او اقدام به شعرسوزی کرده است؛ بنابراین داوری دربارۀ کلام او نمیتواند کامل و واقعی باشد. با وجود این زبانی استوار و کهن که گاه به محاوره نزدیک میشود؛ سطح بلاغی متوسط و دغدغه مندی او در باب مسائل زنان و زنانه بودن شعر او، چهار ویژگی اصلی شعر اوست.

کلمات کلیدی
ژاله قائم مقامی , شعر , سبک‌شناسی , زن.

• قرآن کریم
• انوری، حسن (1383) فرهنگ کنایات سخن، جلد اول، تهران: سخن.
• جوینی، عطاملک (1382) تاریخ جهانگشای، به تصحیح محمد قزوینی، جلد اول، تهران: دنیای کتاب.
• طاهری، زهرا (1394) سکوت کهن آینه ها، زندگی و شعر عالمتاج قائم مقامی، تهران: ثالث.
• قائم مقامی، ژاله (1374) دیوان اشعار، به تصحیح و تنظیم پولاد فرخزاد، تهران: انتشارات ما.
• یوسفی، غلامحسین (1384) «اولین شاعر فمنیست ایران: ژاله قائم مقامی» مجلۀ حافظ، شمارۀ 21، صص 75-91.