ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

سبک شناسی دیوان خطی خاوری کوزه کنانی (کاشانی) و معرفی نسخ موجود آن

صفحه (259 - 281)
نرجس سپهرنژاد ، عبدالرضا مدرس زاده (نویسنده مسئول)، عطا محمد رادمنش
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1398

چکیده

حاج میرزا معصوم خاوری کوزه کنانی (کاشانی) شاعر و عالم دینی قرن سیزدهم هجری و از سخنوران، دوره بازگشت ادبی است.

آثار منظوم نفیس خطی خاوری سیزده هزار و سیصد و چهل و هفت بیت است که به شیوه شاعران عصر بازگشت سروده شده است که نشان میدهد، خاوری شاعرانی چون ابوالعلاء گنجوی، فلکی شروانی، خاقانی، جامی، نظامی و محتشم کاشانی را در سرودن اشعار در نظر داشته است و به نوعی احیا کننده شیوه آنان است.

سوال پیش روی مقاله این است که با توجه به تصحیح انتقادی دیوان و کاوش مختصات زبانی و سبکی شعر او بایست نسبت شعری خاوری را با کدام دوره ادب فارسی (خراسانی یاعراقی) در عصر بازگشت بررسی کرد؟

در این مقاله نشان داده ایم که جغرافیای محل زندگی شاعر در آذربایجان و کاشان تاثیری شگرف بر زبان و بیان شاعر داشته است و کلام شاعر متاثر از محیط و اوضاع محل زندگی اوست.

استنباط کلی ما این است که خاوری با توجه به شخصیت مذهبیی که دارد از شعر و ادب به عنوان ابزار انتقال مفاهیم مورد علاقه و تاکید خویش بهره گرفته است.

کلمات کلیدی
خاوری کوزه کنانی , سبک شناسی , شعر بازگشت ادبی , مختصات سبکی

• احسن القصص (یوسف و زلیخا)، خاوری کوزه کنانی، میرزامعصوم، شماره 87918 ، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، تهران.
• احسن القصص (یوسف و زلیخا) خاوری کوزه کنانی، شماره 4825، کتابخانه ملک، تهران.
• از سیستان تا تهران (سبک شناسی شعر فارسی)، مدرس زاده، عبدالرضا (1397)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، کاشان.
• الذریعه، آقابزرگ تهرانی، محمدحسن (1332)، بخش اول از جلد 9، پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• با کاروان حله (مجموعه نقد ادبی)، زرین کوب، عبدالحسین (1386)، انتشارات علمی، تهران.
• پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، زرین کوب، عبدالحسین (1372)، انتشارات علمی، تهران.
• تاریخ ادبیات در دوره بازگشت ادبی (از سقوط صفویه تا استقرار مشروطه)، خاتمی، احمد(1373)جلد اول،اتشارات پایا،تهران.
• تاریخ ادبیات فارسی، اته، کارل هرمان(1356)مترجم رضازاده شفق، بنگاه و نشر و ترجمه کتاب، تهران.
• تذکره اختر، گرجی نژاد تبریزی، احمد (1343)، به کوشش ع. خیام پور، چاپخانه شرکت چاپ کتاب آذربایجان، تبریز.
• تذکره انجمن خاقان، گروسی، فاضل خان (1376)، با مقدمه دکتر توفیق سبحانی، روزنه، تهران.
• تذکره خطی ثمر، ثمر نایئنی ، محمدحسین، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 898، تهران.
• تذکره خطی زینه المدایح، هما مروزی، محمد صادق (1265)، متعلق به کتابخانه شخصی استاد حسن عاطفی، کاشان.
• خسرو و شیرین، نظامی، الیاس(1384) به کوشش دکتر سعید حمیدیان، براساس نسخه وحیدی دستگردی، نشر قطره، تهران.
• دانشنامه ادب فارسی، انوشه، حسن (1375)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران
• دانشنامه زبان و ادب فارسی، سعادت، اسماعیل(1384)"مدخل بازگشت ادبی"، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران.
• دانشمندان آذربایجان، تربیت، محمدعلی (1235)، به کوشش سیروس قمری، کتابخانه فردوسی تبریز، تبریز.
• دایره المعارف بزرگ اسلامی، دادبه، اصغر،(1381)، زیر نظر کاظم بروجردی موسوی بجنوردی،"مدخل بازگشت ادبی" ،جلد 11 ، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ،تهران.
• دیوان خاقانی، خاقانی شروانی، بدیل، (1382)به کوشش دکتر ضیاء الدین سجادی، انتشارات زوار، تهران.
• دیوان خاقانی، خاقانی شروانی، بدیل، (1375)، ویراسته دکترمیر جلال الدین کزازی، نشر مرکز، تهران.
• دیوان فلکی شروانی، فلکی، نجم الدین محمد (1345) به اهتمام و تحشیه و تصحیح طاهری شهاب، انتشارات کتابخانه ابن سینا، تهران.
• دیوان عثمان مختاری،عثمان(1382)به اهتمام جلال االدین همایی،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
• ریاض العارفین، هدایت، رضاقلی خان، (1385)، با مقدمه و تصحیح، تعلیقات ابوالقاسم رادفر- گیتا اشیدری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعت فرهنگی، تهران.
• شاهنامه فردوسی، ابوالقاسم(1395) ناشر کمال اندیشه، تهران.
• زندگی نامه سیداحمد فخرالواعظین خاوری کاشانی، نراقی، حسن (1256)، انتشارات گوتنبرگ، تهران.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1383)، ویرایش دوم، نشر میترا، تهران.
• سفینه المحمود، قاجار، محمودمیرزا (1346)، تصحیح و تحشیه دکتر ع.خیام پور، جلد دوم، دانشکده ادبیات تبریز (موسسه تاریخ و فرهنگ ایران)، تبریز.
• سیری در شعر فارسی، زرین کوب، عبدالحسین ( 1393)، چاپ چهارم، ویرایش اول، سخن، تهران.
• فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، صدرایی خویی، علی (1376)، جلد 38، مجلس شورای اسلامی، تهران.
• فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، فاضل هاشمی، سید محمدرضا(1380)، جلد17، انتشارات کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد.
• فرهنگ معین، محمد(1378)چاپ چهاردهم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
• کلیات امیر معزی، معزی نیشابوری، محمد، (1362)انتشارات مرزبان، تهران.
• کلیات سبک شناسی، شمیسا، سیروس (1378)، انتشارات فردوس، تهران.
• کلیات سعدی، سعدی شیرازی، مصلح الدین(1377) با مقدمه عباس اقبال، تصحیح محمد علی فروغی، نشر محمد، تهران.
• لغات و ضرب المثلهای کاشانی، عاطفی، حسن(1386) به کوشش افشین عاطفی، نشر مرسل، کاشان.
• لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اکبر(1373)چاپ اول از دوره جدید، با همکار نشر روزنه.
• مجموعه نفیس خطی (دیوان)، خاوری کوزه کنانی، میرزامعصوم، به شماره 10369، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد.
• نگارستان دارا، دنبلی، عبدالرزاق (مفتون) (1342) جلد اول، به کوشش دکتر ع.خیامپور، تبریز.
• مقالات:
• افشار، ایرج، یوسف و زلیخای خاوری یا احسن القصص، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، تابستان (1343)، شماره 69، ص 257-260.
• بهار، محمدتقی، معرفی خاوری کوزه کنانی، ارمغان، دوره 13، شماره 7، ص 441-448 و ص 519-526 و شماره 10- ص 713-420.
• سپهرنژاد، نرجس، هلال محرم (زندگی و آثار حاج میرزامعصوم خاوری کوزه کنانی و نگاهی به ترکیب بند عاشورایی او، فصلنامه تخصصی ادبیات و اسطوره ثریا، سال چهارم، شماره هشتم، بهار (1392)، ص 45-51.
• جلالی، نادره، شایسته‌ها و بایسته‌های نشر (رسالات محمدمیرزا قاجار)، آیینه میراث، بهار (1380) شماره 12، ص 115-118.
• حکیمیان، ابوالفتح، شاهزادگان سخن پرداز ایران، مجله هنر و مردم، اسفند (1353)، شماره 149، ص 9-19.
• عاطفی، حسن، فر جوانی گرفت طفل رضیع بهار، مجله حافظ، نیمه دوم اسفندماه (1384)، شماره 26، ص 16-17.
• دوات آبادی، عزیز، سخنوران ارونق و انزاب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، پاییز1346،شماره 83،ص321-324
• مروزی، محمدصادق، در مسند وقایع نگاری، مجله علوم انسانی، دانشگاه الزهرا، بهار (1384) ، شماره 53، ص 61-82.
• مجد، امید، برخی ظرافتهای بلاغی و معنایی پنهان در سخن سعدی، پزوهشنامه ادبیات تعلیمی(1393) سال ششم، شماره 21، ص 109-126.
• ــــــــــ،نگاهی به سبک شعری شعرای آذربایجانی عهد قاجاریه با اتکا به تذکره بهجت الشعرا، پژوهشهای ادبی و بلاغی (بهین نامه سابق)سال اول(1391)شماره اول، ص1-19.
• نیکوهمت، احمد، خاندان خاوری، مجله وحید، نیمه دوم شهریور و نیمه اول مهر (1357)، شماره 240 و 241، ص 75-80.