ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 2، اردیبهشت 99 ، شماره پی در پی 48

سبک شناسی دیباچه ها و تحمیدیه های متون نثر سبک عراقی

صفحه (1 - 22)
دکترحسن بساک(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 98
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 98

چکیده

دیبـاچـه نویسی و تحمیدیه نگاری در ادب فارسی، عمری به اندازۀ عمر نثرنویسی دارد؛ بعبارت دیگر، از زمان پیدایش اوّلین متون منثور، تحمیدیه نویسی نیز وجود داشته است که از آن جمله میتوان بمقدّمۀ کتابهایی نظیر شاهنامۀ ابومنـصوری، الابـنـیه عـن حـقـایـق الادویـه و شرح التّعرّف اشاره کرد. دیباچه تصویرکاملی را از موضوع، سبک و سبب تألیف کتاب، زندگی و اندیشه و اوضاع اجتماعی زمان مؤلّف... نشان میدهد. دراین پژوهش که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به انجام رسید، برجسته ترین متون نثر فارسیِ سده های 6، 7 و 8 هجری قمری از دیدگاه سبک شناسی با تأکید بر مباحث زبانی و محتوا بررسی شده است. توجّه به ساختار و محتوای دیباچه ها ، نشان میدهد که نویسندگان این آثار، چه مؤلّفه هایی را مدّنظر داشته و بر حسب محور اصلی اثر، طرز بیان و تفکّر و سبک ادبی خویش، چگونه عمل کرده اند. براساس این مقاله دیباچه های آثار سده های ششم، هفتم و هشتم بطورکلّی شامل دو بخش است: یکی تحمیدیه ای به زبان عربی شامل حمد خداوند و اوصاف او و نعت پیامبرو اصحاب و خاندان او و دیگر تحمیدیه ای به زبان فارسی شامل نام ادیب، سلطان روزگار و مدح و انگیزۀ آفرینش اثر، دعا برای طول عمر ممدوح و ماندگاری سلطنت یا وزارت او که در نهایت با معرّفی ابواب و فصول کتاب خاتمه مییابد. دیباچه و تحمیدیه، دریچۀ ورود و آشنایی با متن و محتوای اثر است که بسته به هنر و توانمندیِ صاحب اثر، میتواند بیانگر اندیشه و طرز تفکّرو نیزشناخت سبکِ لفظی و معنوی و دغدغه های فکری مولف باشـد. مهمترین مختصات تحمیدیه ها و دیباچه های فارسی را سجع و دیگر صنایع لفظی، همچنین اطناب در علم معانی و اقتباس از آیه و حدیث، تشکیل میدهد.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , متون نثر , سبک عراقی , دیباچه , تحمیدیه , مقدمه نویسی

• اسرارالتّوحید فى مقامات الشّیخ ابى¬سعید، محمّد بن¬منّور (1361)، با مقدّمه و تصحیح محمّدرضا شفیعى کدکنى، آگاه، تهران.
• بررسی ساختار دیباچه مثنویها تا قرن هفتم هجری، ریاحی زمین، زهرا و امیری، لیلا(1397)، نشریه پژوهشهای ادبی ، بهار 1397 ، شماره 59 ، صص 62-33.
• بررسی سبک شناسی ترجمه دن کیشوت با رویکرد زبانشناختی (با تاکید بر دیباچه)، بردستانی، رضا (1392) اثر محمد قاضی ، نشریه زبان و ادب فارسی ، تابستان 1392 ، دوره 5 ، شماره 15 ،صص 26-3.
• بررسی تطبیقی ساختار صرفی ونحوی شاهنامه و بوستان در تحمیدیه،حیدری ، مهدی(1391)،فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) سال 5، شماره 2، تابستان 91 ، شماره پی در پی16 ، 180-165 .
• تاریخ جهانگشای جوینی،جوینی، علاء¬الدّین عطاملک (1387)،تصحیح محمّد قزوینی،هرمس،تهران،چاپ اول.
• تاریخ گزیده ،مستوفی، حمدالله (1361)، به اهتمام ادوارد براون، دنیای کتاب، چاپ دوم، تهران.
• تحمیدیه در ادب فارسی، ستوده، غلامرضا و نجف¬زاده بارفروشی، محمّد باقر (1365)،جلد اوّل،جهاد دانشگاهی،تهران.
• تذکره¬الاولیاء، عطّار نیشابوری، شیخ فریدالدّین (1383)، تصحیح آلن نیکلسون، چاپ دوم ،اساطیر، تهران.
• چهار مقاله، نظامی عروضی سمرقندی،احمدبن عمر(1389)، به اهتمام محمّد معین،چاپ چهارم ،جامی،تهران.
• مقامات حمیدی، بلخی(حمیدی)، حمید الدّین عمر بن محمود (1389)، تصحیح رضا انزابی نژاد،مرکز نشر دانشگاهی، تهران ، چاپ چهارم.
• سبک ¬شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، بهار ، محمّد تقی (1386)، امیرکبیر،تهران.
• راحه¬الصدوروآیه¬السرور، راوندی، محمّد¬بن علی¬بن سلیمان (1333) بتصحیح محمّد اقبال، علمی و فرهنگی ،تهران.
• کشف‌الاسرار و عدّهالابرار، میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین(1371)، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ ششم، امیرکبیر، تهران.
• کلیله ودمنه منشی، ابوالمعالی نصرالله (1389)، بتصحیح عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی، چاپ اوّل، زوّار، تهران.
• گلستان سعدی، سعدی، مصلح¬الدّین ¬بن¬عبدالله (1373)، بکوشش ذکاء¬الملک فروغی، طلوع، تهران.
• مرزبان¬نامه، واروینی، سعد¬الدّین (1389)، بکوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ پانزدهم، صفی علیشاه، تهران.
• مرصاد¬العباد، دایه، نجم¬الدّین (1352)، به اهتمام محمّد امین ریاحی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،تهران.
• مصباح¬الهدایه ومفتاح¬الکفایه،کاشانی، عزّ¬الدّین محمود¬ بن¬علی(1365)،تصحیح جلال همائی،چاپ دوم ، انتشارات کتابخانۀ سنائی، تهران.
• المعجم فی معاییر اشعار¬العجم،رازی،شمس¬الدّین محمّد قیس (1338)، به تصحیح محمّد بن عبد¬الوهّاب قزوینی. صباح، تهران.
• نفثه¬المصدور، نسوی، محمّد (1389)، به تصحیح امیر حسین یزدگردی، چاپ سوم، طوس، تهران.