ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

روانشناسی شخصیت داستانهای جمشید خانیان براساس نظریه اریکسون

صفحه (67 - 85)
سهیلا شاه کرمی ، جمال احمدی (نویسنده مسئول)، سیدکیهان شهدایی ، مجید محمدی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: یکی از ابعاد مهم در روانشناسی بعد شخصیتی انسانهاست. نظریه پردازان بسیاری در این زمینه مطالعه نموده و نظریات متعددی را ارائه کرده اند. یکی از این نظریه پردازان اریک اریکسون است. به عقیده او شخصیت افراد در مراحل مختلف به طور وسیع و گسترده در تعامل اجتماعی رشد پیدا میکند و انسان در هر مرحله ای از زندگی و شکل‌گیری شخصیت خود، در انباشتی از تلاش فردی، اجتماعی و جهتگیری روانی خاص قرار میگیرد؛ بنابراین نظریه «مراحل هشتگانه زندگی انسان» ترسیم شده است. جمشید خانیان، نمایشنامه نویس، منتقد و پژوهشگر ادبی و داستان‌نویس معاصر حوزه کودک و نوجوان در زمینه شخصیت‌پردازی داستانی بسیار موفق بوده است. به همین دلیل تلاش نویسندگان پژوهش حاضر این است که شخصیتهای داستان کودک و نوجوان جمشید خانیان را بر اساس الگوی اریکسون بررسی و تحلیل نمایند.

روش: روش مورد استفاده توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است.

یافته: بررسی اشخاص داستانهای کودک و نوجوان جمشید خانیان ما را با لایه های مختلف نظریه شخصیت اریکسون آشنا میکند. هر هشت مرحله نظریه اریکسون در شخصیتهای داستانهای کودک و نوجوان جمشید خانیان دیده شده است، ولی بیشترین و پربسامدترین مرحله رشد در آثار خانیان، مرحله نوجوانی و بزرگسالی است که احساس مسئولیت؛ احساسات و عواطف تند؛ تمایل به پیروزی و موفقیت؛ خودنمایی و جلب توجه دیگران؛ بحران هویت؛ برقراری روابط بین فردی صمیمی از بارزترین ویژگیهای مرحله نوجوانی و زایندگی و تربیت نسل؛ مورد تأیید بودن؛ اهمیت دادن به دیگران و گاه احساس حقارت و ناکارآمدی مهمترین ویژگی بزرگسالی است.

بررسی نظریه اریکسون بر اشخاص داستانهای جمشید خانیان ما را با ویژگیهای روحی و روانی و حتی جسمانیِ گروههای مختلف سنی به ویژه کودکان و نوجوانان آشنا میسازند.

جمشید خانیان سعی نموده با شخصیت‌پردازی آگاهانه، الگوهای مناسبی را به کودکان و نوجوانان ارائه کند و در ترییت رشد این گروه سنی نقش قابل توجهی ایفا کند.

نتیجه گیری: بر اساس نتایج بدست‌آمده هر هشت مرحله نظریه اریکسون در شخصیتهای داستانهای کودک و نوجوان جمشید خانیان دیده میشود و مطالعه داستانهای وی ما را در درک و شناخت بهتر ویژگیها و روحیات اشخاص داستان، به ویژه کودکان و نوجوانان یاری میدهد.

کلمات کلیدی
شخصیت , روانشناسی , نظریه اریکسون , داستانهای کودک‌ونوجوان , جمشید خانیان.

• الف) کتابها
• اتکینسون، ریتا ال و همکاران، (۱۳۹۳)، زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه محمد نقی براهینی و همکاران، تهران: رشد، ص 702.
• برک، لور، (1393)، روان‌شناسی رشد، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: ارسباران، ص 321.
• خانیان، جمشید. (1381). کوسه ماهی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص 16.
• خانیان، جمشید. (1384). قلب زیبای بابور، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص 18.
• خانیان، جمشید. (1386). ناهی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص 54-55.
• خانیان، جمشید. (1391). یک جعبه پیتزا برای ذوزنقه کباب شده، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص 63-64.
• خانیان، جمشید. (1398). امپراتور کوتوله سرزمین لی‌لی‌پوت، تهران: افق، ص 7-9.
• رایکمن، ریچارد، (1401). نظریه های شخصیت، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: ارسباران، ص 191.
• سانتراک، جان، (1390). زمینه روانشناسی، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران: رشد، ص 201.
• سیف، سوسن و همکاران، (1385). روان‌شناسی رشد، تهران: سمت، ص 113-114.
• شاملو، سعید.(1384). مکتب‌ها و نظریه ها در روان‌شناسی شخصیت، تهران: رشد، ص 80-81.
• شولتز، دوان پی و شولتز، سیدمن الن، (1391). نظریه های شخصیت، ترجمه سید یحیی محمدی، تهران: ویرایش، ص 227.
• علامه فلسفی، احمد. (1394). روان‌شناسی اختلالات شخصیت، تهران: فراروان‌شناسی، ص 40.
• فیست، جیس و فیست، گریگوری جی. (۱۳۹۱). نظریه های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: روان، ص 345.
• کرور، چارلز اس و شی، مایکل اف. (1375). نظریه های شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی،
• منصور، محمود و دادستان، پریرخ. (1374). دیدگاه پیاژه در گستره تحول روانی، تهران: بعثت، ص 61.
• ب) مقالات
• نعیمی، زری.(1388). «نظام دو قطبی در ادبیات و قربانیان آن»، مجله جهان کتاب، آبان و آذر، شماره 246 و 247، صص 17-25.
• لطف‌آبادی، حسین. (1366).«تئوری اریکسون دربارۀ رشد روانی-اجتماعی»، مجله جستارهای ادبی، زمستان، شماره ۷۸، صص 725-766.