ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

جهانهای متن داستان «قضیۀ آقابالا و اولاده کمپانی لیمیتد» اثر صادق هدایت براساس رویکرد شعرشناسی شناختی

صفحه (105 - 129)
بهناز وهابیان ، مسعود دهقان (نویسنده مسئول)، ابراهیم بدخشان ، اکرم کرانی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی جهانهای متن در داستان «قضیۀ آقابالا و اولاده کمپانی لمیتد»، اثر صادق هدایت براساس انگارۀ جهانهای متن ورث (1999) در رویکرد شعرشناسی شناختی انجام گرفته است. این رویکرد پل جدیدی است که دنیای وسیع ادبیات را به علم زبانشناسی متصل میکند.

روش مطالعه: داده ها به روش کتابخانه ای از متن داستان مذکور گردآوری شده و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. نگارندگان در پی آن هستند که نشان دهند از این رویکرد چگونه میتوان درجهت شناخت لایه های زیرین کلام نویسنده بهره برد و اینکه هدایت در این داستان از انگارۀ جهانهای متن برای پیشبرد داستان چگونه و به چه میزان بهره برده است.

یافته ها: این اثر هدایت در زمرۀ آثار طنز اوست. بطور خاص، طنز هدایت طنزی است تلخ و نمیتوان بطور یقین ادعا کرد که مخاطب طنزش دقیقاً چه شخص یا اشخاصی هستند، و مقاصد و اهداف خود را نه صراحتاً، بلکه در طنز و با بهره گیری استادانه از اصول طنزنویسی بیان میکند.

نتیجه گیری: از انگارۀ جهانهای متن برای شناخت لایه های پنهان داستان و ذهن نویسنده میتوان بهره برد. هدایت در بین عناصر جهان‌ساز از زمان «گذشتۀ ساده» در بین زمانها، عنصر «خانه» در بین مکانها، و از بین گزاره های نقش گستر از عنصر «روایی» و از بین جهانهای زیر شمول از «جهان معرفت شناختی» بیشترین بهره را برده تا سبب نفوذ کلامش در ذهن و روح مخاطب شود.

کلمات کلیدی
انگارۀ جهانهای متن , شعرشناسی شناختی , جهان گفتمان , جهان زیرشمول , صادق هدایت

• بررسی عناصر جهان متن بر اساس رویکرد بوطیقای شناختی در «یوزپلنگانی که با من دویده اند» اثر بیژن نجدی، صادقی اصفهانی، لیلا (1390). نقد ادبی، (10) 3، صص 174-143.
• تحلیل داستان در نظریۀ جهان های متن، افراشی، آزیتا (1395). مطالعۀ موردی: وداع اثر جلال آل احمد. زبان و زبان شناسی، (38) 12، صص 146-197.
• کاربرد نظریۀ جهان متن در شناسایی عناصر سازندۀ متن روایی داستان شازده احتجاب؛ بر مبنای رویکرد شعر شناسی شناختی، گلفام، ارسلان، روشن، بلقیس و شیررضا، فرزانه (1391). جستارهای زبانی، شمارۀ 5، صص 206-183.
• وغ‌وغ ساهاب، هدایت، صادق (1312). تهران: جاویدان.