ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

تحلیل‌ استعاره های مفهومی قدرت و خوشه های معنایی مرتبط با آن در شاهنامۀ فردوسی

صفحه (201 - 223)
فاطمه محسنی گردکوهی (نویسنده مسئول)، ویدا شیرکوند ، آسیه گودرزی‌نژاد
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

استعاره در دیدگاه کلاسیک، از زبان تفکیک‌پذیر بوده و آرایه ای برای پیرایه ‌بندی کلام بوده است که به صورت از پیش اندیشیده به زبان وارد میشده، تا اینکه بر اساس نظریه استعاره مفهومیِ لیکاف و جانسون (1980) بیان شد که استعاره صرفاً امری زبانی نیست و نظام مفهومی انسان، اساساً استعاری است و استعاره اغلب به طور ناخودآگاه برای مفهوم ‌سازی بسیاری از مفاهیم انتزاعی حتی در زندگی روزمره بشر کاربرد دارد. مقالۀ پیش رو با هدف شناسایی انواع استعاره ‌های مفهومی قدرت و خوشه های معنایی مرتبط با آن چون: جنگ، کین، ترس، خشم، داد و بیداد، تخت و تاج (نماد مفهوم انتزاعی سلطنت) و مرگ، در شاهنامۀ فردوسی به نگارش درآمد. مبنای نظری این مقاله نظریۀ لیکاف و جانسون دربارۀ استعاره مفهومی بوده است. با بررسی توصیفی انواع استعاره های مفهومی و استخراج نگاشتهای مرتبط با آن این نتیجه به دست آمد که فردوسی برای مفهوم‌سازی قدرت و خوشه ‌های مفهومی مرتبط با آن از حوزه ‌های ملموس مفاهیم عینی همچون اشیاء، مظروفات و بندرت از خوراک، مکان و جانداران برای حوزۀ مبدأ بهره برده است. تحلیل آماری استعاره های مفهومی نشان میدهد که استعاره های «هستی شناختی» با 67-79 درصد از نظر کاربرد در رتبۀ نخست و «استعاره های جهتی» با 07-17 درصد در رتبۀ بعدی قرار دارد و کمترین استفاده به «استعاره ‌های ساختاری» با 25-3 درصد اختصاص دارد.

کلمات کلیدی
استعارۀ مفهومی , استعارۀ هستی شناسی , استعارۀ جهتی , استعارۀ ساختاری , فردوسی , شاهنامه , قدرت

• - بلاغت تصویر، فتوحی، محمود، (1385)، تهران: علمی
• - تراژدی قدرت در شاهنامه، رحیمی، مصطفی، (1369)، تهران: نیلوفر.
• - تصویر آفرینی در شاهنامه فردوسی، رستگار فسایی، منصور، (1353)، شیراز: دانشگاه.
• - شاهنامه فردوسی، به تصحیح حمیدیان، سعید، (1374)، تهران: داد (بر اساس چاپ مسکو).
• - صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی، طالبیان، یحیی، (1378)، کرمان: عماد کرمانی.
• - صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1375)، تهران: آگاه.
• - افراشی، آزیتا؛ عاصی، سید مصطفی و جولایی، کامیار، (1394)، استعاره‌های مفهومی در زبان فارسی، تحلیلی شناختی و پیکره مدار، زبان شناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره دوم، صص 61-39.
• - افراشی، آزیتا و محمدمهدی مقیمی‌زاده، (1393)، استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم در شعر کلاسیک فارسی، زبان شناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 10، صص 20-1.
• - براتی، مرتضی، (1396)، بررسی و ارزیابی نظریۀ استعارۀ مفهومی، مطالعات زبانی و بلاغی، شماره 16، صص 84-51.
• - بهنام، مینا، (1389) استعاره‌های مفهومی نور در دیوان شمس، نقد ادبی، شماره 10، صص 114-91.
• - سراج، اشرف و محمودی بختیاری، بهروز، (1397)، استعاره‌های هستی شناختی در شاهنامۀ فردوسی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی، نقد ادبی و بلاغت، شماره دوم، صص 94-75.
• - عباسی، زهرا، (1397)، استعاره مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکره الاولیای عطار، ادب عرفانی (گوهر گویا)، شماره دوم، ص 146-117.
• -فروزانفر، احمد، (1398)، تحلیل زبانشناسانه استعاره مفهومی عشق در غزلیات امیر خسرو دهلوی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، شماره 44، ص 392-369.
• - هاشمی، زهره، (1389)، نظریه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، ادب پژوهی، شماره 12، صص 140-119.