ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 9، آذر 1399 ، شماره پی در پی 55

تحلیل گفتگوی شخصیتهای زن در رمانهای منتخب فارسی بر مبنای جامعه شناسی زبان زنان

صفحه (43 - 71)
سیما جهانی ، مرتضی میرهاشمی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1396

چکیده

از دیرباز مفاهیم و مؤلفه های موجودیت زن در جامعه همواره در فرآیند تعامل با مردان شناخته میشد؛ اما در پی تحولات و تکامل ساختار اجتماعی در عرصه های مختلف، فرصت حضور پررنگ زنان در ادبیات معاصر ایران پدید آمد. همچنین زنان توانستند از طریق ورود به دنیای رمان فردیت اجتماعی خود را که گویای دیدگاههای فکریشان بود را بگونه ای باورپذیر به نمایش بگذارند. شکل گیری رفتارهای متفاوت زبان زنان و مردان حاصل استفاده متفاوت آنها از نمودهای زبانی است. نگارش زنانه که در حوزه زبانشناسی جنسیت است شامل همه ابعاد زبان نظیر آوا، واژه، نظام صرفی و نحوی میشود. از اینرو در این نوشتار، دربارۀ تأثیر متغیر جنسیت زن بر گفتگوها و اینکه به چسان این متغیر، اسباب تجلی الگوهای جنسیتی متفاوت و گونه های متمایز زبانی را فراهم می آورد؛ بحث خواهد شد. از آنجا که شخصیت پردازی زن در نوع گفتار و زبان او عاملی تعیین‌کننده است و این محصول نگرش نویسنده و دید جامعه به اوست به این سبب در این پژوهش سعی شده با بررسی چهار رمان سووشون، چراغها را من خاموش میکنم، چشمهایش و جای خای سلوچ بررسی گفتگوی زنان با رویکرد جامعه شناسانه تحلیل شود. همچنین گفتگوی ناهمخوان که منعکس‌کننده جهان‌بینی طبقات و اقشار گوناگون از زنان جامعه است، بررسی می‌شود در واقع هدف، بررسی رفتارهای زبانی شخصیتها ست نه نقش اجتماعی آنها. یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مؤلفه هایی نظیر توجه به جزئیات هنگام توصیف، پرهیز از رکاکت و دشواژه ها، کاربرد دقیقتر رنگواژه ها، استفاده از صورتهای مؤدبانه کلام، گفتگوی درونی، عدم قطعیت کلام و مقید بودن به دستورمندی کلام، در زبان زنان بیشتر از مردان است. نظر به معیارهای زبان زنانه و مردانه و اختصاصات سبکی در این رمانها، زبان جنسیت زده در رمانهای زن نگاشته بیش از رمانهای مرد نگاشته متجلی شده است.

کلمات کلیدی
جامعه شناسی زبان , جنسیت , گفتگو , شخصیتهای زن , چراغها را من خاموش میکنم , جای خالی سلوچ , چشمهایش , سووشون

• - بازنمایی هویت زن در آثار داستان¬نویسانِ زنِ دهه هشتاد، رضوانیان، قدسیه و کیانی بارفروشی، هاله، 1394، فصلنامه ادب پژوهشی، شماره 31
• - بررسی و طبقه¬بندی دشواژه¬های رایج فارسی در تداول عامه، ارباب، سپیده، پژوهشهای زبانشناسی تطبیقی، زمستان 1391،دوره 2، شماره4
• - بررسی شرایط تولید و دریافت معنا در ارتباط گفتمانی، شعیری، حمیدرضا و بیتا ترابی، زبان¬پژوهی، تابستان 1391، سال چهارم، شماره 9
• - جای خالی سلوچ، دولت¬آبادی، محمود،1374، تهران: چشمه
• - جنسیت و زبان¬شناسی اجتماعی، محمدی اصل، عباس، 1388، تهران: گل آذین
• - جنسیت در واژگان، فارسیان، محمدرضا، پایان¬نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی: دانشگاه تهران،1378
• - چراغها را من خاموش میکنم، پیرزاد، زویا، 1391، تهران: نشر مرکز
• - خلاصه 50 کتاب برتر در زمینه روانشناسی، باتلر، بودن، 1389، ترجمه صادق خسرونژاد، تهران: انتشارات راشین، چاپ اول
• - درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان، مدرسی، یحیی، 1368، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• - دورۀ زبان‌شناسی عمومی، سوسور، فردینان، ترجمه کورش صفوی، ۱۳۸۲، تهران: هرمس
• - رابطه جنسیت و قطع گفتار (بررسی جامعه‌شناسی زبان)، رهبر، بهزاد و محمودی بختیاری، بهروز و کریم خانلویی، گیتی، 1390، فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، دوره سوم، شماره 4، پیاپی 12
• - زبان بعنوان یک رفتار اجتماعی، باطنی، محمدرضا،1390، فصلنامه بخارا، شماره 80.
• - زبان فارسی معیار، سارلی، ناصر قلی، 1387، تهران: هرمس
• - زبان و جنسیت: پژوهشی زبان¬شناختی اجتماعی تفاوتهای زبانی میان گویشوران مرد و زن ایرانی در تعامل مکالمه¬ای، جان¬نژاد، محسن، 1380، پایان¬نامه دکتری دانشگاه تهران
• - زبان و جنسیت، نوشین¬فر، ویدا، 1381، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی بیرجند
• - زبان‌شناسی اجتماعی، ترادگیل، پیتر، ترجمه محمد طباطبایی، 1376، تهران: آگاه
• - زن و زبان، غذامی، عبدالله محمد، ترجمه هدی عوده¬تبار، 1387 تهران: گام نو
• - سووشون، دانشور، سیمین، 1380، چاپ پانزدهم، تهران: خوارزمی
• - شعر بی¬دروغ شعر بی¬نقاب، زرین کوب، عبدالحسین،1372، تهران: انتشارات علمی
• - علوی، بزرگ، (1389). چشمهایش، چاپ دهم، تهران: نگاه
• - فرادستی و فرودستی در زبان، پاک‌نهاد جبروتی، مریم، تهران: گام نو
• - مردم¬شناسی جنسیت، نرسیسیانس، امیلی، ترجمه بهمن نوروز¬زاده چگینی،1394، تهران: افکار
• - معانی، شمیسا، سیروس، 1374، تهران: میترا
• - مقایسه زبان زنان در آثار سیمین دانشور و جلال آل احمد، بهمنی مطلق، یدالله، نشریه زن و فرهنگ، بهار 1391، دوره 3، شماره 11
• - نقد عقل مدرن، جهانبگلو، رامین، 1376، ترجمه حسین صامعی، تهران: انتشارات فرزان روز، چاپ اول
• - هنر رمان، کوندرا، میلان،1382، ترجمه پرویز همایون¬پور، تهران: قطره