ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

تحلیل و تفسیر زبانی، ادبی و فکری خزائن ملکوت عبدی بیگ نویدی شیرازی

صفحه (201 - 221)
لیلا عابدی ، مرتضی جعفری (نویسنده مسئول)، فرح نیازکار
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1402

چکیده

زمینه و هدف: خزائن ملکوت، اثر شاعر قرن دهم «خواجه زین‌العابدین علی» متخلص به «نویدی» و «عبدی»، ازشاعران، حکیمان، ادیبان و دبیراندولت صفویاست که بالغ بر 7580 بیت، و بر وزن فاعلاتن مفاعلن فعلن (بحر خفیف مخبون محذوف) سروده شده است. دو نسخۀ خطی از این مثنوی به شماره 2425 و 362 امام جمعه در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود است. این اثر به خط نستعلیق نوشته شده و تا کنون تصحیح و منتشر نشده است. این پژوهش به تفسیر و تحلیل زبانی، ادبی و فکری خزائن ملکوت عبدی بیگ نویدی شیرازی میپردازد. برای درک بهتر سبک شخصی عبدی، ویژگیهای زبانی او در سه سطح زبانی (لغوی و نحوی)، ادبی و فکری تحلیل و بررسی شده است و سپس ضمن استخراج پرتکرارترین ویژگیهای زبانی این اثر، سبک فردی وی مورد بررسی قرار گرفته است.

روش مطالعه: این تحقیق بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. گردآوری و تحلیل داده ها با روش اسنادی یا کتابخانه ای و با فیشبرداری از متن نسخۀ خطی انجام شده است.

یافته ها: عبدی علاوه بر واژه و ترکیب‌سازی، از صور خیال بهره میگیرد و با الفاظی بدیع و خیالی تصویرگری میکند. اطلاعات گستردۀ شاعر از موضوعات گوناگون، تسلط به زبان عربی، آشنایی با قرآن، اقرار وی به احاطه بر سی هزار حدیث از پیامبر اسلام (ص) و بیان معجزات و مناقب فراوان در این مثنوی حاکی از دانش بسیار غنی شاعر در این وادی است.

نتیجه گیری: عبدی بیگ در سرودن این مثنوی بسیار موفق عمل کرده است؛ البته نمیتوان تقلید وی از هفت پیکر نظامی و هشت بهشت امیرخسرو دهلوی، سلسلۀالذهب جامی و... را نادیده گرفت؛ لذا در زمینۀ ساختار و مضمون و محتوا، بیشتر تحت ‌تأثیر شاعران قبل از خود بوده است؛ به همین خاطر نمیشود او را شاعری صاحب سبک به شمار آورد.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , خزائن ملکوت , عبدی بیگ نویدی شیرازی.

• جعفری، مرتضی، (1397)، «مقایسۀ موسیقی شعر در گشتاسب‌نامه دقیقی و فردوسی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 38، صص 141-135.
• دیوان عبدی بیگ (نسخۀ امام جمعه) به شمارۀ 362، تهران: کتابخانۀ مرکزی دانشـگاه تهران، (نسخۀ خطی).
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1386)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چاپ دهم، ص 126.
• شمیسا، سیروس، (1386)، کلیات سبک‌شناسی، تهران: میترا، چاپ دوم، ص 213.
• صفـا، ذبیـح‌الله (1367)، تاریـخ ادبیـات در ایـران (جلـد پنجم، بخـش دوم)، تهران: فردوس، چـاپ دوم، ص 746.
• صفوی، کوروش، (1380)، از زبانشناسی به ادبیات، (جلد اول و دوم)، تهران: سورۀ مهر، چاپ دوم، ص 150.
• عبدی بیـگ شـیرازی (1391)، سلامان و ابسال، تصحیح و تعلیق: فاطمه مدرسی، فاطمه و وحید رضایی حمزه کندی، ارومیه: یوتا.
• عبدی بیـگ شـیرازی (1974)، هفت اختر عبدی بیگ شیرازی، تصحیح رحیمـوف، ابوالفضـل هاشـم اوغلـی، مسکو: ادارۀ انتشـارات دانش، صص 1-2.
• عبدی بیـگ شـیرازی (1977)، آیین اسکندری عبدی بیگ شیرازی، تصحیح رحیمـوف، ابوالفضـل هاشـم اوغلـی، مسکو: ادارۀ انتشـارات دانش.
• عبدی بیـگ شـیرازی (1986)، مظهر الاسرار، تصحیح رحیمـوف، ابوالفضـل هاشـم اوغلـی، مسکو: ادارۀ انتشـارات دانش، مقدمه و ص 7.
• عبدی بیـگ شـیرازی، کلیـات نویدی بـه شـمارۀ 2425، تهـران: کتابخانۀ مرکزی دانشـگاه تهران، (نسـخۀخطی).