ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

تحلیل فرزندنامه سرایی بر اساس نظریۀ اخلاق غمخواری نل نادینگز

صفحه (147 - 165)
آسیه ذبیح‌نیا عمران (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: نل نادینگز، فیلسوف تعلیم و تربیت امریکایی، محور تربیت اخلاقی را انسان میداند و اعتقاد دارد که شخص در غمخواری در حالتی از رنج و اضطراب قرار میگیرد؛ این حالت او را بیدار میسازد تا از خود فراتر برود؛ بر اثر همین بیداری است که نیازهای دیگران را مانند نیازهای خود میداند و در جهت رفع آن کوشش میکند تا جایی که نیاز دیگری را بر خود فرض میداند. شاعران منظومه های غنایی، سخنان حکمت‌آمیز خود را به شکل اندرز به فرزند، که غالباً کوتاه و موجز ولی دارای مفاهیم اخلاقی والایی بودند، در متن منظومه های عاشقانه ارائه میکردند. اصلیترین علت و انگیزۀ سرودن فرزندنامۀ اندرزی در منظومۀ عاشقانه، نتیجه گیری از داستانها و تنبه و عبرت است. هم از دید نل نادینگز و هم در فرزندنامه ها بر روابط انسانی تأکید شده است؛ زیرا اخلاق در ارتباط بادیگران ساخته میشود و معنا پیدا میکند. هدف این پژوهش تحلیل فرزندنامه سرایی بر اساس نظریۀ اخلاق غمخواری نل نادینگز است.

روش مطالعه: مقالۀ حاضر به روش توصیفی و مبتنی بر تحلیل محتوا و روش گردآوری اطلاعات و اسناد کتابخانه ای انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها فیشبرداری است که به سنجش فیشبرداری میپردازد.

یافته ها: برخی ابیات فرزندنامه های منظومه های غنایی با مصادیق و مبانی نظری و مفاهیم اخلاق مراقبت و غمخواری و نظریه های تربیتی از دیدگاه نظریۀ غمخواری نادینگز مطابقت دارد. فرزندنامه ها، نامه های خصوصی در بطن متن منظومه های غنایی هستند که در عین پیوستگی با متن، معنای مستقلی دارند. این فرزندنامه ها جای خاصی در متن منظومۀ غنایی ندارند، گاهی در بخش آغازین و گاهی در ختام اشعار آمده اند.

نتیجه گیری: دلمشغولی عاطفی برای دیگران و غمخواری برای عامۀ مردم در فرزندنامه ها نمود گسترده ای دارد. توجه به ارزشهای انسانی از اهمّ رویکرد شاعران در اخلاق ارتباطی است.

کلمات کلیدی
فرزندنامه سرایی , نل نادینگز , تعلیم و تربیت , مراقبت , غمخواری.

• اخوینی بخاری، ابوبکر (1344)، هدایۀ المتعلّمین فی الطب، به کوشش جلال متینی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
• اسدی طوسی، ابونصرعلی بن احمد (1354)، گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: طهوری.
• اسلامی ندوشن، محمّدعلی (1394)، نامه به فرزندان، تهران: یزدان.
• اعتمادزاده، محمود (1382)، نامه های به آذین به پسرش، تهران: پژوهش دادار.
• ایرج میرزا (1353)، دیوان اشعار، تصحیح محمّدجعفر محجوب، تهران: زوّار.
• بصیری، محمدصادق و امجدی، گلناز (1391)، «روشهای تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی». مجلۀ پژوهشهای ادب تعلیمی. شمارۀ 15. صص 67- 96.
• جامی، عبدالرحمن (1373)، سلامان و ابسال، به تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
• جامی، عبدالرحمن (1378)، بهارستان. تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات.
• جامی، عبدالرحمن (1385)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا.
• جامی، عبدالرحمن (1393)، یوسف و زلیخا، به کوشش نادر وزین‌پور، تهران: امیرکبیر.
• جلیلی جشن‌آبادی، صبا (1398)، «وصایای وفا. فرزندنامه ای ناشناخته متعلق به دورۀ قاجار». پژوهشنامۀ نسخه شناسی نظم و نثر، (11) 4، صص 1-28.
• جمال‌الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق (1362)، دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق، تهران: سنائی.
• خواجه مسعود قمی (1369)، یوسف و زلیخا و شمس و قمر، به کوشش سیدعلی آل داوود، تهران: آفرینش.
• دهلوی، امیرخسرو (1362)، خمسه، تصحیح امیر احمد اشرفی، تهران: شقایق.
• دهلوی، امیرخسرو (1917)، دولرانی و خضرخان، تصحیح رشید احمد انصاری، با مقدمه ای به زبان اردو، دهلی.
• دهلوی، امیرخسرو (1964)، مجنون و لیلی، تصحیح طاهراحمد اوغلی محرم اوف، مسکو: دانش.
• دهلوی، امیرخسرو (1972)، هشت بهشت، با تصحیح و مقدمۀ جعفر افتخار، مسکو: دانش.
• زرینکوب، عبدالحسین (1362)، با کاروان حله. تهران: علمی.
• ساوجی، سلمان (1367)، دیوان سلمان ساوجی، به کوشش تقی تفضلی، تهران: صفی‌علیشاه.
• شاملو، احمد (1394)، امید آفتابی من، تهران: چشمه.
• شریعتی، علی (1358)، نامه ای به پسرم. تهران: شهادت.
• طالبوف، عبدالرحیم ابوطالب (1394)، کتاب احمد، تهران: علمی و فرهنگی.
• عنصرالمعالی، کیکاووس (1320)، منتخب قابوسنامه، به کوشش سعید نفیسی، تهران: سپهر.
• غزالی، امام محمد (1364)، ایها الولد، ترجمۀ باقر غباری، تهران: جهاد دانشگاهی.
• غفاری، ابوالفضل (1381)، «بررسی و نقد رویکردهای فضیلت و غمخواری در تربیت اخلاقی». رسالۀ دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
• غفاری، ابوالفضل (1385)، «عاطفه گرایی در اخلاق، پیشینۀ تاریخی تا وضعیت پست‌مدرن». فصلنامۀ مطالعات اسلامی، شمارۀ 71. بهار. صص 147- 190.
• فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
• قائم‌مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1337)، منشآت قائم‌مقام، به اهتمام جهانگیر قائم‌مقامی، تهران: ابن‌سینا.
• موحد، صمد، باقری، خسرو و سلحشوری، احمد (1387)، «بررسی تطبیقی دیدگاههای امام محمدغزالی و نل نادینگز دربارۀ تربیت اخلاقی». نشریۀ اندیشۀ دینی. شمارۀ 27. تابستان. صص 39-60.
• میبدی، میرحسین (1392)، دو رساله، به کوشش محمدحسین رافی، یزد: انتشارات سید علیزاده.
• میدانی، مرضیه و بخشایش، علیرضا (1391)، «بررسی تطبیقی نمودهای انسانگرایی در گلستان سعدی با رویکرد روانشناسی انسانگرا». کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 24. بهار و تابستان. صص 189-220.
• ناتل خانلری، پرویز (1392)، «نامه های خانلری به پسرش آرمان»، مجلۀ بخارا، شمارۀ 94، ویژه نامۀ خانلری، شهریورماه. صص 332-335.
• نادینگز، نل (1394)، چشم‌اندازهای فلسفۀ تعلیم و تربیت. ترجمۀ رمضان برخورداری. تهران: نخستین.
• نزاری قهستانی، سعدالدین (۱۳۷۱)، متن انتقادی دیوان حکیم نزاری قهستانی، به اهتمام مظاهر مصفا، جلد یک، تهران: علمی.
• نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1384)، کلیات خمسه، تهران: امیرکبیر.
• Hassan, Th. (2008). “An ethic of care critique”, Women’s Studies Program, pp.159-162
• Noddings, Nel. (1984). Caring: A Feminine Approach to Ethics and Moral Education, Berkeley: University of California Press, p.28.
• Noddings, Nel. (1992). The Challenge to Care in Schools, NewYork: Teachers College Press.
• Noddings, Nel. (2002). Starting at Home: Caring and Social Policy, Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.
• Noddings, Nel. (2005). The Challenge to Care in Schools: An Alternative Approach to Education, Columbia University: Teachers College Press, p. 27.
• Noddings, Nel, (2007). Teaching Themes of care. The Center for The Advancement of Ethics and Character. The School of Education, Boston University and The ASCD Chapter Education Network.