ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

تحلیل شیوۀ عاشورانگاری در تاریخ طبری بر اساس نظریۀ هوش داستانی رندال

صفحه (197 - 215)
زهرا عزیزی دهنو ، ثریا قطبی (نویسنده مسئول)، فریده داودی مقدم
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1400

چکیده

زمینه و هدف: عاشورانگاری نوعی تک‌نگاری تاریخی است که در آن به جریان شهادت امام حسین (ع) و یاران او از آغاز تا پایان پرداخته میشود. ابن جریر طبری از مورخان اهل سنت در قرن چهارم هجری است که در کتاب «تاریخ الأمم و الملوک» بدون هیچ‌گونه داوری واقعۀ عاشورا را به نقل از منابع خود آورده است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل روایت‌شناختی عاشورانگاری در تاریخ طبری براساس نظریۀ هوش داستانی «رندال» است.

روش مطالعه: روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است.

یافته ها: در روایت‌شناسی عاشورانگاری، تحلیل روایت و نظم حاکم بر گزارش واقعۀ عاشورا با قالب‌‌بندی و پی گرفتن رخدادها مورد توجه قرار گرفته است. از دیدگاه «رَندال» هوش داستانی در گروِ کاربست مجموعه ای از راهکارهای روایی ازجمله پیرنگ‌پردازی، شخصیت پردازی، روایت‌‌پردازی و درون‌مایه ‌پردازی است.

نتیجه گیری: پیرنگ‌‌پردازی طبری در سیر اصلی حکایت و حلقه های علّی - معلولی نقش داشته و کشمکشهای درونی و جسمانی موجود در روایات باعث استحکام پیرنگ شده است. توصیف مستقیم و غیرمستقیم او از شخصیتهای واقعه و نقل زنجیرۀ خاصی از حماسه آفرینیها و درونمایه های اعتقادی و اخلاقی حاکی از توانایی داستانی طبری در انتخاب و نقل رخدادهای عاشوراست.

کلمات کلیدی
عاشورا , هوش داستانی , رندال , روایت‌شناسی , تاریخ طبری

• اعتبارسنجی کتب مقاتل امام حسین (ع)، طباطبایی، محمدکاظم و موسوی، سیدحمید (1395) پژوهشنامۀ معارف حسینی، 1 (1)، صص 6-37.
• الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایت شناسی، پروینی، خلیل و ناظمیان، هومن (1387)، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 11، صص 183-203.
• بررسی عنصر کشمکش در داستان رستم و سهراب، موسوی، سیدکاظم؛ زارعی، فخری؛ و مددی، غلامحسین، (1392) نثرپژوهی ادب فارسی، شمارۀ 34، صص 331-351.
• ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺷﻴﻮه ﻫﺎی ﺗﺎرﻳﺦ‌ﻧﮕﺎری ﻣﻘﺘﻞ، از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ه. ق.، قهرمانی نژاد شایق، بهاءالدین (1390) رسالۀ دکتری دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
• بررسی سازوکارهای هوش داستانی در نثر روایی آوینی، هاشمی، محمدرضا، شمس، محمدعلی، و شمسایی، سپیده (1388) نقد ادبی (8) 2، صص 163-192.
• پیش‌درآمدی بر مطالعه روایت و روایت‌پژوهی، آقایی میبدی، فروغ (1392)، کهن نامۀ ادب فارسی، (2) 4، صص 1-19.
• تاریخ الامم و الملوک، طبری، ابن جریر (۱۳۸۷ق) به تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت: روائع التراث العربی.
• تحلیل روایت‌شناختی ویژگیهای سبک تاریخ‌نگاری بیهقی در چارچوب نظریۀ هوش داستانی، هاشمی، محمدرضا، شمس، محمدعلی، و شمسایی، سپیده (1389) مطالعات زبان و ترجمه، شمارۀ 1، صص 29-68.
• تحلیل عناصر داستانی در رمان «شطرنج با ماشین قیامت»، رضی، احمد و عبداللهیان، فائقه (1390) ادبیات پایداری، (3و 4) 2، صص 203-231.
• جستارهایی در باب نظریۀ روایت و روایت‌شناسی، حری، ابوالفضل (1392) تهران: خانۀ کتاب ایران.
• داستان‌وارگی بیهقی، رضی، احمد (1383) نامۀ فرهنگستان، (3) 6، صص 42-48.
• درآمدی نقادانه-زبانشناختی بر روایت، تولان، مایکل (1384)، ترجمه ابوالفضل حـری، تهـران: بنیـاد سینمایی فارابی.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1376) تهران: سخن.
• نقد و بررسی روایات عاشورایی مقاتل امام حسین (ع) از آغاز تا قرن چهاردهم، رفعت، محسن (1394) رسالۀ دکتری دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.
• Randall, W. (1999). Narrative Intelligence and the Novelty of our Lives, Journal of Aging Studies, 13 (1).