ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

تحلیل سبک شناسانۀ «تاریخ رشیدی» اثر «میرزا محمّد حیدر دوغلات»

صفحه (1 - 22)
بهروز بیک بابائی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

دانش سبک شناسی برای پژوهشگر زمینه ای فراهم میکند تا بتواند به شیوه ای روشمند، به لایه های گوناگون منظومۀ فکری نویسنده راه یابد. در پژوهش پیش رو، با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و بهره گیری از روش استقرایی مبتنی بر توصیف و تحلیل، مؤلّفه های سبکی کتاب «تاریخ رشیدی» اثر «میرزا محمّد حیدر دوغلات» را در لایه های آوایی، واژه ای، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک مورد واکاوی قرار داده ایم. بزعم نگارنده، توانایی مثال زدنی مؤلّف کتاب، در کاربرد زبان و سبکِ تاریخ نگاری، این امکان را به پژوهشگر میدهد که متن را در لایه های مختلف بررسی کند. برای مثال، بهره مندی نویسنده از انواع جناس، سجع و تکرار به عنوان موسیقی درونی و نیز ابیات فراوان از شاعران اعصار گوناگون به عنوان موسیقی بیرونی، سبب ایجاد لایۀ آوایی کلام شده است. در لایۀ واژه ای، رقابت جذاب واژه های انتزاعی و حسی در سرتاسر متن سبب شده است تا مخاطب با تأمّل بیشتری متن را بخواند. در لایۀ نحوی، کاربرد ویژگیهای گوناگون فعل (کاربرد ترکیب خاص، ساختمان فعل، زمان و ترکیبات اضافی-وصفی) به شکل متنوع گویای تسلط چشمگیر نویسنده در این حوزه است. در لایۀ بلاغی، بسامد بالای تشبیه و تضمین بر هنری تر شدن و استحکام متن افزوده است و در لایۀ ایدئولوژیک نیز، نویسنده، ضمن بازگویی وقایع تاریخی، با کاربست شاخصهای برجستۀ لایه های دیگر، سعی در شکل دهی نوعی مفاخره و ابراز نبوغ خود دارد.

کلمات کلیدی
قرن شانزدهم , سبک , سبک شناسی لایه ای , تاریخ رشیدی , میرزا محمد حیدر دوغلات

• - بدیع (1389). کزازی، میرجلال¬الدین. چ هفتم. تهران: ماد.
• - بررسی سبکی و محتوایی منظومۀ حماسی-تاریخی «شاهنامۀ نادری» اثر میرزا محمدعلی طوسی (فردوسی ثانی)
• 1398) یوسفی، هدیه و محمود طاووسی، مریم امیرارجمند، فصلنامه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شماره چهارم، سال دوازدهم، صص 339-362.
• - بیان (1389). ـــــــــــــــــــــ. چ نهم. تهران: ماد.
• - تاریخ رشیدی. دوغلات، میرزا محمّدحیدر (1383). تصحیح عباسقلی غفاری¬فرد. تهران: میراث مکتوب.
• - تاریخ رشیدی. دوغلات، میرزا محمّدحیدر (2019). تصحیح اسلام چمنی. تهران: اوغوزخان.
• - تاریخ رشیدی. دوغلات، میرزا محمّدحیدر (2014). تصحیح اسلام چمنی، طراز: انتشارات دانشگاه دولتی طراز.
• - سبک¬شناسی (1392). فتوحی، محمود. چاپ دوم. تهران: سخن.
• - کلیات سبک¬شناسی (1393). شمیسا، سیروس. چاپ چهارم. تهران: میترا.